Vivir sen ética

Mar Carballo Cela

Cando algo deixa de ser útil acaba por desaparecer; é unha lei básica tanto da evolución natural coma da cultural. E isto debeu ser o que lle sucedeu á ética: na sociedade de mercado a ética caeu en desuso porque xa non é importante, nin tan sequera necesaria.

A ética xorde como unha necesidade puramente social (para vivir sos fronte á natureza non necesitamos dela), é como o pegamento que nos mantén unidos. Sen esa clase de normas, non coercitivas pero firmemente interiorizadas que regulan as relacións humanas dentro do grupo, este acabaría por disolverse. O paradoxo do noso tempo é que vivimos en sociedade, e cada vez en grupos máis grandes, coa firme crenza de que non necesitamos dos demais; coexistimos, pero apenas convivimos. E isto é outra devastadora consecuencia do consumismo: baixo lemas mercantís tales como «fágao vostede mesmo, sen necesidade de axuda» ou «comodamente desde a súa casa, sen ter que saír»… fixéronnos crer, e así parece que o asumimos, que dispoñendo dos cartos suficientes calquera necesidade pode quedar cuberta. Non debemos preocuparnos porque, previo pago, ofrécennos seguridade no fogar, coidados, educación…, ou sexa, todo aquilo que previamente nos foi arrebatado. Aspiramos a non necesitar de ninguén, a ser totalmente autosuficientes; e así, para que queremos a ética?

Que gran erro, porque se algo nos caracteriza , como moi ben sinala César Rendueles no seu atinado libro ‘Sociofobia: el cambio político en la era de la utopía digital’, é precisamente a necesidade de coidado mutuo. En vez de asumir a nosa fraxilidade e dependencia natural, aspiramos inutilmente a superala deixándonos enganar polos mercaderes que nos venden autosuficiencia. Olvidamos que todos necesitamos coidados en algún momento da nosa vida, amigos duradeiros e fieis que nos apoien, relacións que nos proporcionen esa seguridade cuxa ausencia agora nos angustia máis que nunca. Pero tamén no auxilio desa angustia aparece o mercado ofrecéndonos as redes sociais como terapia, unha terapia que aceptamos e na que poñemos esperanzas para aliviar a nosa vida danada.

E en coherencia con este panorama aparece a figura do político xestor, ao que só se lle pide que canalice eficientemente as condicións favorables á produción e distribución de bens de consumo. Non é necesario que teña ideoloxía, incluso pode chegar a ser perigoso ,como se a pretendida xestión aséptica non fose en si mesma unha clara ideoloxía neoliberal en toda regra. Pensabamos que o da ideoloxía era algo xa superado. Tampouco nos preocupaba que os políticos tivesen ou non valores, e ademais o que fixeran na súa vida privada dábanos igual (o debate aínda segue aberto) mentras cadraran ben as contas, pero é que para cadrar ben as contas tamén entran en xogo os valores. E así empezaron a aflorar a corrupción xeralizada e a prevaricación, consecuencias directas da ausencia total de ética, tanto na vida pública como na privada; porque ética só hai unha, aplicada á diversidade de situacións da vida humana.

En definitiva, que todos nos deixamos seducir por unha terra prometida próxima á autosuficiencia dos deuses, e cando viñeron mal dadas e miramos ao noso arredor buscando compañeiros, todos estaban no centro comercial ou de viaxe, porque o prexuízo causado non lles afectaba ( non olvidemos que a democracia de mercado consiste no dereito a defender os teus propios intereses, sen obriga moral ningunha con respecto ós intereses dos demais). Como unirnos agora baixo unha causa común? Como pretender que o veciño proteste porque eu non teño traballo? Algún honroso intento houbo, e segue habendo, que nos alenta a non dar todo por perdido; algo desa vida ética permaneceu, pero non é suficiente. Fáltanos por saber se acabará prendendo a chispa dos valores cívicos, da solidariedade que non da caridade, ou se seremos de novo reabsorbidos polas trampas do sistema. Mentras tanto convén que non olvidemos «por quen dobran as campás», como dicía John Donne nos seus famosos versos:

                   «(…)Ningunha persoa é unha illa; a morte de calquera aféctame

                   porque estou unido a toda a humanidade; por iso, nunca preguntes

                   por quen dobran as campás; dobran por ti».

Publicado no Progreso o 15-2-2014