Miguel A. Martínez
Desculturización programada das clases medias xera tendencias borrosas,
efectos difíciles de anticipar. Hai trazos coñecidos: o antiintelectualismo, o
rancor ao culturalmente sólido, o infantilismo estético, a rotura co rigor, o
hedonismo posmoderno, o relativismo naif, o distanciamento de calquera produto
artístico e intelectual relevante no material e complexo no formal. En que
consiste esta neutralización da cultura en xeral e do pensamento en particular?
O sensacionalismo impresionista ocupa un lugar importante na conciencia
cidadá. Desde que ás persoas se lles furta a posibilidade de coñecer (no
ensino) e practicar (no ámbito público) a filosofía como forma de vida, as
ideas e argumentos convértense en impresión nas que mergullarse con máis ou
menos pracer. Sensacións sobre as que deslizarse cun aceno de entrega intensa
ou fría indiferenza. En calquera caso, nada. Puro nada. Non por iso debemos crer
que a esgazadura entre o uso da razón e os gustos globais é un asunto de
manipulación comercial, mala fe, decadencia cultural, parva entrega ás novas
tecnoloxías. Segundo filósofos tan distantes como Theodor Adorno e Alain Badiou
ten, mais ben, relación coa verdade.
Unha arte que non transmite verdade, un exercicio intelectual que non nace
da vocación de verdade, unha ciencia feita sen ansia verdade, renuncian a ser
expresión do compromiso co humano, de poñer remedio ao seu sufrimento. Cabo do
odio á grande cultura, á filosofía, á ciencia, está o rexeitamento do humano.
Fascismo, totalitarismo, fundamentalismo, cinismo (como ideoloxía global), son
algunhas das súas figuras.
Esgazada a relación entre o humano e a verdade, o pensamento empobrécese e
pasa a ser simple emoción (intelixencia emocional). Desafiúzase de si e muda en
monumento venerable (memoria inerme).
Nesta esgazadura hai unha marcada tendencia represiva e un odio ao
individuo cultivado máis que un auténtico desexo de solidariedade entre
humanos. Negarse a aprender calquera cousa que requira constantes esforzos
intelectuais, glorificar ao home común, fetichizar contidos sociais
estandarizables: será o noso legado? Faremos da mocidade a fiel herdeira dunha
vida falsa que se move entre a fantasía do pasado que non foi e a innovación
dun futuro estéril?
A transmisión ás xeracións futuras deste clima anticultural revela a
existencia dunha estrutura: cultura e arte empréganse como forzas de
manipulación dirixidas desde pautas ideolóxicas. Asemade, as persoas cansadas
polo esforzo laboral e fartas da vida social, demandan esa mesma orientación
cultural. Devecen por descargarse dunha existencia pesada, demasiado pesada. O
alivio convértese en alucinación, a desculturización en saber, o delirio en
opinión. A non ser que restablezamos o nó da filosofía, a cultura e a arte coa
verdade. Velaí a nosa tarefa!
Publicado no Progreso o 12-12-2015