A Escola Pública e Laica

Mª Isabel Sánchez Corral

            Sócrates foi condenado no ano 399 a. de nosa era por “impiedade pública respecto dos deuses e corrupción á mocidade”, acusado de introducir novas deidades por comentar pola  cidade de Atenas que só rendía culto á deusa razón.

            Tempo máis tarde, ao longo do século XVIII, a Ilustración percorría Europa. Partía das Illas Británicas e afianzábase en Francia, case sen deterse en España, para terminar o seu brillo na antiga Prusia. Os ideais que levaba consigo este movemento filosófico, ideolóxico, e cultural no sentido máis amplo da palabra, se fundamentaban na Razón e a Liberdade. Razón e liberdade manifestábanse en todos os ámbitos da vida: na ciencia; no optimismo no saber; na crítica á relixión revelada e dogmática ou  na procura da denuncia das desigualdades, chegando á afirmación de que todos os seres humanos son libres e iguais, e é a propia razón a que nos iguala e ao mesmo tempo nos libera das cadeas da ignorancia e o sometemento ao poder establecido. Sería a famosa frase de Kant: ¡Sapere Aude! (Atrévete a pensar), a  que resumiría o espírito ilustrado.

            Pola contra, máis de dous séculos despois, en pleno século XXI, atopámonos que o Estado Español pasa dunha “aconfesionalidade confusa”, polo propio concepto, a unha “confesionalidade ostentosa” a través da aprobación da nova Lei educativa (LOMCE), na cal priman os valores cristiáns por encima dos valores democráticos.

A evidencia está en que a relixión católica computará como unha materia máis e Educación para a Cidadanía será eliminada do currículo.

            Ao parecer, sostén o Executivo que os coñecementos adquiridos en Cidadanía son de carácter ideolóxico (o nacional catolicismo non?).  Aprender  que vivimos nunha sociedade cuxa base é a familia, xa sexan familias nucleares, monoparentais, homoparentais, etc, que vivimos nun mundo global con moita riqueza cultural pero con amplas desigualdades, que nese mundo global o ser humano debe ser a centralidade da vida e das súas actuacións. E que os valores que rexen ou deberían rexer todo isto, entre outros, son a liberdade, a igualdade e a solidariedade, herdados daquel espírito ilustrado. Todo isto debe ser ideoloxía e non unha realidade manifesta na sociedade actual.

            Semella ser perigoso para o noso alumnado saber que vive nun Estado  democrático con dereitos e deberes, un Estado de dereito onde vivimos baixo o imperio da lei que nos fai iguais a todos e todas, e que no caso contrario nos ampararía o Tribunal Constitucional. Pero non; o mellor é que cando conculquen os seus dereitos, cando non poidan ir á universidade porque en casa non hai para todo, cando non teñan as mesmas oportunidades e síntanse discriminados, entón nada de ser críticos, catro padrenuestros e a esperar a providencia divina. Ou quizais sexa “culpa” súa (nosa), pois algo faremos mal e a ira divina cae sobre nós. Tamén se pode pensar que non é discriminación, só mala sorte:  nacín aquí, aquí “abaixo” e  é “normal” que non poida subir aí “arriba”. Ademais, xa o di a Biblia, antes entra un camelo polo buraco dunha agulla que un rico no reino dos ceos. Así que, resignación...

            Esta barbaridade, esta concepción da relixión dentro da escola, é unha herdanza da obra perpetrada por Franco durante corenta anos. Baixo eses “valores” herdados, quen se vai a cuestionar, e menos o señor ministro de educación,  que Deus non existe?. Ou de existir, por que ten que ser o deus cristián católico con sucursal no Vaticano?. O mesmo se preguntan as distintas e diferentes familias, os ateos, os agnósticos, as testemuñas de Jehová, os protestantes, os musulmáns, etc.

            Unha vez chegado a este punto, tócanos reivindicar aquela Ilustración e os seus ideais que non lograron pervivir na sociedade española no seu momento. Reivindicar o laicismo como punto de unión da cidadanía fundamentado nos tres alicerces básicos do Estado de Dereito: a liberdade de conciencia, que recolle o dereito a ser ateo, agnóstico ou crente dunha confesión relixiosa; a igualdade de tratamento das opcións espirituais por parte do poder público, o cal implica a neutralidade do Estado ante as distintas relixións ou ante o ateísmo; e o terceiro alicerce: o principio de que o poder político común a toda a cidadanía só dedicarase ao que é de interese común (a relixión é un interese particular, non así a educación ou a saúde que son intereses de carácter xeral). O laicismo non é inimigo das distintas expresións relixiosas, mentres estas se cingan ao ámbito privado e non pretendan reivindicar ningún espazo público (como o caso que nos compete). Por esta razón, é fundamental a separación  xurídica  entre o poder público e calquera grupo de presión: relixioso, ideolóxico ou económico. A escola pública debe ser protexida deses grupos.

            A escola pública debe ser laica, porque será a que se preocupe de que as distintas diferenzas de identidade sexan compatibles coa universalidade dos dereitos e coa liberdade que ten cada quen de definirse ou de redefinirse sen ter que xurar fidelidade a ningún grupo. A escola pública e laica non pregunta procedencia nin condición social, fainos iguais a todos e todas, dándonos o instrumento para a emancipación: a Razón.

Publicado no progreso o 25-5-2013