José Domingo de Prada
Definir en que podería consistir a vida é un dos grandes retos que o pensamento
e a ciencia tiveron pendente durante moito tempo. Factores como a imposibilidade
de explicar a súa orixe, a multiplicidade de formas de manifestarse en
inabarcables tipos de seres vivos que parecen permanentemente incompletos e,
incluso, a consideración dunha vida espiritual que se superporía á vida
material e que a continuase cando
desaparecese, deixaban como consecuencia que nunca se chegase a unha definición
satisfactoria.
Os intentos filosóficos por definila chocaron coa imposibilidade teórica de
que a materia inerte adquirise por si mesma vida e pasaron así a definila en
función dun elemento que a introducise na materia, a alma. É evidente que na
alma podemos rastrexar unha orixe relixiosa
‒mesmo dentro da filosofía‒, pero, é este, un concepto que se introduce en
estruturas de pensamento tan materialistas como o atomismo,para o cal, como
para Aristóteles e outros, a alma como dadora de vida, como alento vital, se
perderá cando o ser vivo morra. En cambio os pitagóricos, Platón e, en xeral,
as relixións, adoptaban a posición contraria, pois consideraban que ese hálito
vital sobrevive ao organismo material, ou incluso xa existe antes.
Como definiriamos hoxe a vida? Desde os coñecementos adquiridos nos últimos
anos, cabe situarse á marxe dos prexuízos anteriores e tratar de asumir unha
definición, que por culpa deles, non parecemos moi dispostos a aceptar, dado
que nos mantemos nas malas definicións do pasado aínda que as evidencias científicas actuais nos mostren
outros camiños.
Seguindo a estela da bioloxía, da química, da física e, en xeral, do coñecemento
científico, poderiamos considerar que “a
vida consiste en sistemas físico‒químicos autoorganizados, integradores,
autónomos e replicantes de si mesmos”. Estes sistemas constitúense nun primeiro
momento como asociacións inertes e darán paso co transcurso do tempo a complexidades
orgánicas e posteriormente a seres vivos, desde os máis primarios, ata o home,
con capacidade de raciocinio. Mario Bunge define este proceso como emerxentismo
e hoxe iniciámolo na enerxía, que dá lugar á masa, da que emerxe a materia
inerte. Así pois o proceso inaugúrase, polo que sabemos, na enerxía, que tal
como define Einstein, “nin se xera nin se destrúe, só se transforma”.
A definición dada parece mostrarse o suficientemente ampla como para abarcar
calquera sistema vital, aínda que falten nela os elementos, digamos, espirituais
e, desde logo, os transcendentes. Non
están porque seguimos sen saber tras varios milenios de permanencia dos mesmos,
cal é a súa xustificación para que adquiran algún peso na definición, ou sequera,
cales deben ser (téñase en conta a multitude de explicacións filosóficas e relixiosas
e a disparidade das mesmas). Se falamos de alma, alento vital, hálito ou
similar, de qué falamos exactamente?
Ten sentido esta reflexión a día de hoxe xa que nesta sociedade estase a
debater sobre unha polémica imposta arbitrariamente polo poder lexislativo
acerca dunha nova regulamentación do aborto: se é posible abortar nalgún caso,
se se pode consentir abortar no caso de malformacións do feto ‒que non do
neno‒, ou de violación dunha muller ‒que non da nai‒. A escisión social sobre o
tema é palpable e manifesta, e require algunha matización.
A solución é máis sinxela do que parece, e dende logo máis de sentido común
do que as nosas autoridades están dispostas a poñer enriba da mesa: a vida é un
proceso, non hai un momento definido de transición, pásase da unión de dúas
células á formación dun ser humano nun período algo superior a nove meses. O
que hai nun primeiro momento carece da consideración de humano, do mesmo xeito
que un motor e unha roda non constitúen un coche, pero unindo elementos nunha
cadea de montaxe ou multiplicando células nunha xestación, acaba fabricándose
un coche ou nacendo un ser humano. E non estou facendo equiparables ambos
procesos, por se alguén carece de habilidade lectora, simplemente ilustrando
que os procesos teñen un inicio, un desenvolvemento e un final e o que resulte no final non é
igual a cada un dos elementos que compoñen o proceso. Polo mesmo, nunha
xestación hai evidentemente un principio, un desenvolvemento e un final. O
inicio é a unión de dúas células, o desenvolvemento un proceso complexo suxeito
a múltiples transformacións físico‒químicas (hormonais, asimilación e síntese
de nutrientes, duplicación e especialización de células,...) que levarán ao
asentamento, consolidación e desenvolvemento do feto, e un final co que
rematará a xestación, que será, ben un aborto (espontáneo ou provocado), ou o
nacemento dun novo individuo.
Sigo sen falar da alma, pois sería partidario como algúns escolásticos de
que aparecera no feto despois do nacemento, nunca antes, concretamente, a alma,
de incorporarse ao corpo, debería facelo cando o neonato logra vivir completamente
separado da nai, é dicir, co primeiro pranto. Así conseguiríamos harmonizala co
Código Civil actual, no anterior, tiña que esperar 48 horas que era o que se
tardaba en recoñecer ao neonato como persoa, e xa se sabe que só as persoas
temos alma, pois os animais e resto de formas vivas carecen dela. Opóñome, polo
tanto, a que a alma apareza infusa no primeiro momento da unión de óvulo e
espermatozoide. É unha falta de respecto indigna aos elementos inmateriais
mesturalos de xeito tan soez co mundano, prosaico e carnal.
Publicado no Progreso o 29-3-2014