O reto do cambio social

María Isabel Sánchez Corral

Os ideais da Ilustración non afondaron demasiado na sociedade española do século XVIII. A emancipación do ser humano, a loita por facerse dono do propio destino percorren o XIX con maior ou menor fortuna a través de distintas constitucións, voltas ao absolutismo, primeiras repúblicas, restauracións borbónicas e dictablandas. Durante este século non se logra establecer unha sociedade democrática en España debido aos intereses compartidos entre a oligarquía e a monarquía que impedían o avance da sociedade establecendo cando interesaba unha pseudodemocracia constrinxida pola propia oligarquía e o caciquismo. Ambas as dúas perpetuábanse nesta época grazas ao bipartidismo, o analfabetismo e o poder da monarquía.

En cambio eses ideais ilustrados parecen percorrer as rúas das nosas cidades ao son da Marsellesa un 14 de abril de 1936. Arraigados nas loitas obreiras, as organizacións cidadás, sindicais e culturais traen no seu son aires de cambio, a busca e construción dunha sociedade nova fundamentando unha verdadeira democracia que á monarquía non interesaba desenvolver.

Todo isto trúncase co golpe militar do 18 de xullo de 1936 onde unha vez máis se unen os intereses do poder oligárquico. Deveñen corenta anos de ditadura fascista con represión xenocida e a súa educación no apoliticismo. Como consecuencia non moi inmediata temos unha monarquía ao gusto do ditador e unha non transición. As consecuencias, agora se inmediatas, son o bipartidismo, o pouco gusto pola política, o mantemento dos poderes oligárquicos e a desmemoria sobre a nosa propia historia.

Esa educación na “non política” durante o franquismo construíu homes e mulleres que se cabrean ante as inxustizas, blasfeman contra os corruptos e senten o mal alleo no seu propio ser, pero son incapaces na súa vida democrática de colaborar ou asociarse cos seus conxéneres. A educación franquista fíxolles ver que o máis importante era a familia, o traballo ben feito e non pensar en nada máis. Todo iso bañado dun individualismo que por momentos lles convertía en pequenos ditadores ou capataces ata na súa propia casa. Máis tarde o tardofranquismo trouxolles ese capitalismo que os facía máis modernos e os asomaba a esa transición que lles arrancou a súa historia e a dos seus pais.

Pais e nais que educaron os seus fillos e fillas no "todo está ben, non preguntes, preocúpate por ti pois ninguén o fará, todo o mundo sabe pero... Educando no medo inculcaron sen sabelo unha actitude vital que xerou unha sociedade incapaz de asumir valores democráticos e con pouca cultura política como denominador común. O cal nos levou facilmente a asumir, aos seus fillos e fillas, o capitalismo popular sen cuestinarnos demasiadas cousas.

Mergullámonos primeiro no "paso de todo" dos oitenta para enxalzar o "todo vai ben" da década seguinte. Nesa época internabámonos nas finanzas de forma afeccionada, liamos as páxinas cor sepia dos xornais de tirada nacional, faciamos os nosos pequenos investimentos e parecíanos ben a xestión privada dalgún sector público ou directamente a súa privatización, pois o privado sempre funcionou mellor e era o modelo a seguir. Se nos dicían que estabamos a destruír os servizos públicos cunhas consecuencias irreparables para o ben público, mirabamos a outro lado ou simplemente riscabamos "eses" de rancios, puristas ou pasados de moda. Vivíamos coma se fosemos accionistas de Telefónica, Fenosa ou Repsol, aínda que fose a través do televisor. Chegou a fin de século, compramos unha casa e fixémonos propietarios, fómonos de vacacións a crédito e fixemos un investimento no noso benestar privado.

Todo isto durou pouco e a realidade fíxose máis dura por crer no espellismo que nos poñían diante como duradeiro. Como non estar desencantados, enfastiados, enfadados con tamaña tomadura de pelo que nos obriga a pagar unha débeda contraída polos desmandos do poder político e económico.

Ante todo o que pasou e está a pasar seguimos pensando como eses pais educados no medo e no apoliticismo? Temos que esperar a que outros fagan as cousas por nós? Que esperamos que cambie sen participación, mobilización, compromiso, colaboración, sen ganas de transformar e cambiar o sistema no que vivimos? Non pensemos que só o voto cambia o estado das cousas. Como cidadáns e cidadás debemos forzar que se produza un cambio real, a través do traballo colectivo que constrúa unha verdadeira democracia fundamentada na xustiza social, a igualdade e a liberdade.

Vivimos tempos de cambio e unha vez máis a emancipación do ser humano, como ideal da Ilustración, debe percorrer as rúas neste momento histórico. Debemos involucrarnos, facernos donos do noso propio destino, dignos do momento que nos toca vivir

Publicado no Progreso o 09-8-2014