Humillación

Mar Carballo Cela

A palabra “humillación” vén do latín “humus” (terra), significando a acción de tirarse ó chan para amosar a propia condición de inferioridade. Noutro tempo esta consideración formaba parte da orde natural das cousas -cando non se discutía a innegable superioridade dos que gobernaban pola forza- e polo tanto, o feito de humillarse non tiña aínda un sentido moral, non era ofensivo, só meramente indicativo dun estatus que ninguén cuestionaba. Pero as cousas foron evolucionando, e este concepto empezou a aparecer na literatura por primeira vez como un sentimento de desprezo a partir da Revolución Francesa. Desde entón, desde que tomamos conciencia da igual dignidade que nos corresponde, todos sabemos claramente o que significa sentirse humillado.

O filósofo israelí Avishai Margalit utilizou xustamente este termo para distinguir entre sociedade civilizada e sociedade decente (“A sociedade decente”, 1997): unha sociedade é civilizada cando os seus membros non se humillan entre si, pero é decente cando as institucións non humillan ós cidadáns que se atopan baixo o seu poder. A diferenza de matiz é importantísima. O que eu me pregunto é se, igual que temos claro cando somos desprezados por outros concidadáns, somos igualmente conscientes do desprezo desde as institucións:  nos paises que consideramos civilizados séguense tomando decisións políticas que ocultan, aínda nos nosos días, un pouso de desprezo cara o pobo. É frecuente calificalas de inxustas, pero non de humillantes.

Moitas delas resúltannos evidentes e son recurrentemente denunciadas:  actitudes flagrantemente discriminatorias e degradantes, pero legais, como as concertinas nas fronteiras, a doble vara de medir da xustiza ou as condicións laborais indignas e inhumanas.

Outras, en cambio, son máis sutís: a naturalidade, por exemplo, coa que asumimos o luxo do que se rodea  o poder, os edificios e as celebracións, luxo que incluso aceptamos como necesario para sentirnos representados debidamente. Ou sexa, que seguimos vinculando poder político e riqueza e observando curiosos a ostentación que rodea ás cerimonias e actos oficiais sen decatarnos de que non é máis que un reflexo da liña divisoria que  seguen trazando, a mesma liña que os leva a lexislar de distinta maneira para eles e para nós. Igualmente humillante é que artigos da constitución relativos ós nosos dereitos, como poden ser o traballo ou a vivenda, sexan meramente retóricos mentres outros, como o pago da débeda exterior (que nós non adquirimos), sexan de inexcusable cumprimento. Pero en tanto que a todo isto (ó que pretenda aproximar a gobernantes e gobernados) se lle siga  chamando populismo, non hai dúbida de que existe aínda unha distancia entre institucións e cidadáns que nos mantén lonxe dunha sociedade decente.

Desgraciadamente, demasiadas persoas cando respiran os aires do poder (por pequeno que este sexa) acaban distorsionando ata tal punto a visión que teñen de si mesmos, que se cren absurdamente mellores que os demais polo mero feito de ter control sobre eles.

Publicado no Progreso o 19-12-2015