Ciencia política e compaixón humana

Mar Carballo Cela

Dous grandes filósofos do mundo clásico, Platón e Aristóteles, representan dúas maneiras opostas de conducirnos cara á comprensión do ser humano. Platón pretendía achegarnos á verdade do que somos descubrindo as esencias, as ideas inmutables e eternas que nos definen (que habitualmente acaban sendo as ideas inmutables e eternas que outros din que nos definen). Aristóteles, pola contra, partía dos individuos concretos e particulares, das súas vivencias e experiencia para, desde elas, ir construíndo cada quen a súa propia identidade e felicidade.

Dúas maneiras diferentes, desde logo, de pensar o que somos que os levaron a dúas maneiras diferentes de pensar a política: a maneira de Platón impón un modelo ahistórico, xeométrico e ríxido elaborado polos sabios; a de Aristóteles, unha sociedade que ha de ser construída na deliberación permanente dos cidadáns sobre o que debe ser conservado ou cambiado en virtude de cada nova circunstancia. E aínda que tamén se atrevía a aconsellar o que consideraba mellor no sentido platónico (influído seguramente polo seu mestre), no seu pensamento atopamos xa esa apertura ó debate, á revisión constante, tendo en conta que revisar non significa necesariamente cambialo todo, senón ter a oportunidade de rectificar o que estimemos conveniente.

A base da democracia está representada nesta segunda maneira de ver as cousas: os cidadáns temos a oportunidade de revisar e de rectificar. Pero as condicións baixo as cales se produce a deliberación son determinantes: non se pode esperar que persoas cun presente deshumanizado e atemorizadas polo seu futuro sexan solidarias e benevolentes, por iso o poder (sempre o poder da elite económica) se encarga de crear as condicións necesarias para fomentar no pobo a insolidariedade e o egoísmo propios de calquera individuo ameazado.

Desta maneira, asegúranse de que prosperen decisións favorables ós seus intereses. E mentres tanto, seguimos inxenuamente esperando a que algún iluminado coa súa ciencia política ou económica deseñe un mellor modelo social, sen darnos de conta de conta de que non é tanto cuestión de ciencia en xeral como de empatía en particular, é dicir, de sensibilidade coa situación de cada ser humano: iso é o que nos falta. Coñecemento político e económico hai moito, suficiente; pero empatía, pouca.

Sentirnos a salvo mentres outros caen na desesperación non conduce a ningún futuro prometedor. Ningún modelo racionalmente perfecto poderá salvarnos, tal e como pretendía Platón. Certo que hai modelos mellores e peores; pero os peores non chegan a realizarse cando se impón a mirada nada científica da compaixón humana.

Publicado no Progreso o 12-11-201