Traballo intelectual e avaliacións externas

M. A. Martínez

 

Observemos calquera traballo que implique esforzo e dedicación intelectual. Nas sociedades avanzadas da investigación, desenvolvemento, comunicación e innovación, cada vez son máis numerosos. Entre as súas características están a especialización funcional, o forte compromiso persoal, o exercicio da profesionalidade intelixente. Mais, recentemente xorde un trazo inquietante. Este traballo, útil no social e o persoal, é sometido a un xuízo externo periódico que ditamina que é necesario ou importante no seu desempeño. Malia estar claro que calquera actividade retribuída debe someterse a control e avaliación, os efectos sobre este tipo de traballo poden ser contraproducentes.

A primeira consecuencia é que o traballo intelectual, despoxado da súa espontaneidade e libre exercicio, autoformación e autorrevisión, resta anulado. Dubidar do recto exercicio dun profesional erosiona o seu compromiso persoal, sempre entusiasta mais delicado. A supervisión e control externos, de ser realizados con criterios espurios, discrecionais, pouco contrastados na súa validez, tende, paradoxalmente, a converter o traballo en incomprensible para a sociedade e gravoso para o individuo.

En segundo lugar o instrumento principal do traballo intelectual, a intelixencia, o pensamento, redúcese a unha serie disposicións inconexas, absurdas: implementar matrices, revisar unha e outra vez o produto elaborado, avaliar sen cesar o proceso de elaboración (lembremos que non estamos a falar de produción fabril, actividades repetitivas, xestión ou distribución). Devagar infíltranse valores e prioridades alleos á propia actividade e aos seus resultados. Como sucede isto?

A noción do que é importante establécese só desde un punto de vista organizativo. A do actual mídese segundo as tendencias máis poderosas no ámbito produtivo. A do accesorio atende á orde de valores da práctica dominante. Organización, produción, praxe dominante, rexen desde fóra o traballo intelectual. Con que finalidade?

Quen establece o relevante adoita erguer o trivial á categoría de imprescindible. Quen fixa o actual mimetiza e reproduce irreflexivamente a violencia do sistema. Quen ditamina o prescindible, invalida argumentos que empregan a lóxica, decreta a súa inintelixibilidade. Este desprezo ao traballo teórico non é só por agnosia intelectual, resentimento ignorante (explicación psicolóxica). Máis ben, a persoa que traballa intelectualmente é, neste tempo histórico, substituíble por outros axentes ou, directamente, por ningún (explicación sistémica). Así, o xesto de quen administra e xestiona o traballo intelectual é tender a prescindir da persoa que o desempeña.

Os procesos de supervisión e avaliación, beneficiosos se son transparentes e autocríticos, afogan o labor intelectual de tal modo que a subxectividade pensante non pode integrarse na esfera de tarefas heterónomas impostas desde fóra. A subxectividade pensante convértese nun lastre e a existencia en angustiosa. O pragmatismo que pretende xestionar o traballo intelectual é paradoxal: sacrifica o suxeito creador de verdades e obxectividades en nome da verdade e obxectividade que di promover. A fixación pragmática, que renuncia a autognose, é o criterio desta nova forma de pensar, tan pegada á realidade que a propia realidade xa non a tolera.

Só no distanciamento do pragmático a realidade cobra autonomía e o pensamento capacidade de comprensión. A distancia non é unha zona de confort ou seguridade. É un campo de tensión cognitiva, o elemento vital do pensamento libre e a realidade non cousificada. O resto é reprodución mimética do que hai. De non detectar isto a tempo, a esixencia de xustiza pode rebordar a nosa capacidade de satisfacela, o intolerable chamar ás nosas portas, o temor estrinxir a intelixencia.

Publicado no Progreso o 5-11-2016