A identidade das mulleres do século XXI

Mar Carballo Cela

Que importante é nas nosas vidas a mirada dos outros: sentímonos e valorámonos a nós mesmos a través desa mirada. Sartre chegou a afirmar que “o inferno son os outros”, precisamente por ese espello implacable, e ás veces cruel, no que non podemos deixar de mirarnos, chegando incluso a sentirnos desprezables cando vemos o desdén que esas outras retinas deixan caer sobre nós.

Os grupos sociais tamén teñen os seus propios espellos, construídos –consciente ou inconscientemente- por aqueles que pretenden control e dominio: pobos enteiros percibíndose a si mesmos a través da mirada de outros pobos, ou mulleres que historicamente se percibiron a si mesmas a través da mirada dos homes. En 1949 Simone de Beauvoir, na súa emblemática obra “O segundo sexo”, levou a cabo unha lúcida análise sobre esta última mirada a través da cal as mulleres fomos asumindo a nosa identidade. Non é fácil tomar conciencia das distorsións que os demais poden exercer sobre a visión que temos de nós mesmos; a propia Simone, muller profundamente reflexiva sobre moitos outros temas, recoñeceu que isto lle sucedera cumpridos xa os corenta.

Anos despois, seguimos sen erradicar este dramático erro de perspectiva, e as novas xeracións de mulleres edúcanse cunha imaxe deformada de si mesmas que os medios de comunicación perpetúan, facéndolles crer que a súa identidade reside unicamente na súa sexualidade ó ser utilizadas como meros obxectos de desexo para satisfacción da mirada masculina. As consecuencias de que aínda non se correxira socialmente esta valoración son graves, e confunden non só o concepto que os homes se formas sobre as mulleres, senón o que as propias mulleres temos de nós mesmas, dificultando enormemente o avance cara unhas relacións sociais e persoais satisfactorias.

Un exemplo de todo isto témolo no debate que actualmente se recuperou (non é nada novo) en torno á legalización da prostitución, un tema clave que deixa ó descuberto as distintas maneiras de considerar ditas relacións entre ambos sexos.

A prostitución xorde e perpetúase nun contexto profundamente androcéntrico no que a existencia da muller xira en torno ás necesidades persoais e sociais dos varóns. Neste contexto nos socializamos desde nenas, recibindo mensaxes constantes dun rol hipersexualizado que invade boa parte da nosa imaxe social, non sucedendo o mesmo cos homes.

O discurso pro-legalización susténtase, en gran medida, nos argumentos neoliberais de respectar a liberdade para negociar co que estimemos oportuno, sempre e cando sexa de mutuo acordo. Pero creo que este plantexamento non profundiza o suficiente, polo menos en canto a dous aspectos fundamentais:

En primeiro lugar, non é adecuado calificar de  “libre elección”  aquelo que é o resultado dunha histórica socialización no servilismo e na inferioridade, facendo coincidir así o comportamento libremente desexado con aquel que é froito dunha coacción estructural no que, en interese dun dos sexos, fomos educadas, tal e como indica a filósofa Ana de Miguel na súa obra “Neoliberalismo sexual: el mito de la libre elección” (Feminismos, 2015, p. 213).

E, en segundo lugar, tampouco creo que a libre elección individual poida lexitimar por si soa que tipo de relacións son as adecuadas entre seres humanos; de feito, noutra orde de cousas, non se considera que así sexa: non se consinte que dúas persoas resolvan un conflito a machetazos por moi libremente que ambas partes decidan facelo, nin tampouco comerciar cos propios órganos. O motivo destas limitacións non é outro que impedir un modelo de sociedade no que todo valga, carente do máis elemental respecto mutuo, e intentar protexer de situacións abusivas ós máis desfavorecidos.

Nas relacións de opresión, os oprimidos soen ser considerados como obxectos, meros instrumentos ó servizo dos opresores (“corpos sen alma”), mentres que estes últimos se reservan o acceso ó ámbito intelectual e espiritual. Sucedeu coa escravitude, co colonialismo, coa explotación laboral, e tamén coas mulleres. As mulleres foron e seguen sendo identificadas, en moita maior medida que os homes, co corpo: son cubertas para evitar a tentación, exhibidas para provocar desexo, alquiladas para procrear (maternidade subrogada), coaccionadas socialmente para manter un modelo físico perfecto, violadas (en períodos de guerra e inseguridade social é unha das formas de violencia que primeiro se instala)…

Certamente, o mercado servíu, en ocasións, para evitar abusos e conflitos en torno á adquisiciós de bens (aínda que tamén provocou outros); pero o corpo da muller non é un ben, nin é obxecto de disputa. O acceso a el non pode ser considerado un dereito que o Estado deba regular. ¿En que modelos de identidade queremos que se socialicen as mulleres do século XXI?

Publicado no Progreso o 14-4-2017