Violencia cotiá

José Domingo de Prada

É coñecido de todos o apotegma de Clausewitz “a guerra é a continuación da política por outros medios”. Se se dá certa credibilidade ao militar e historiador prusiano descóbrese que esa continuidade ten como nexo común a violencia. É esta última quen sustenta os dous tipos de accións, manifestándose de forma dispar segundo se trate dun caso ou doutro, pero efectivamente atopándose na base de ámbalas dúas.

Na guerra a violencia é explícita, explosiva, fere fisicamente, provoca náuseas, ensucia. Na política, en cambio, é implícita, agochada baixo formas corteses; procúrase acuosa (esvaradía, inodora e ata insípida) e, sobre todo, allea.

Nas nosas sociedades actuais non entendemos a guerra, porén, desprezamos a violencia física, pero non por iso nos opoñemos ao dano e ao dolor fáctico do outro, pois disimulamos ou directamente admitimos a violencia política. Aínda máis, como advirte o filósofo Slavoj Zizec estamos rodeados dun tipo de violencia que non vemos porque se dá como violencia sistémica, é dicir, como violencia inevitable para o funcionamento das sociedades e das institucións. Así, esta violencia sistémica é asumida polos suxeitos e pasa a ser natural e invisible; como tal, desde ese mesmo instante, ninguén se enfrontará a ela e pasará a constituír o noso marco de referencia, pois está tan integrada na paisaxe da nosa vida que a súa detección fica unha tarefa de heroes.

Vivimos nunha distopía de estilo orwelliano, na que se expresan violencias extremas que non necesitan torturas nin guerras, senón que se manteñen e propagan a través da violencia do desexo, da linguaxe ou do esquecemento. Estas formas de violencia son as máis difíciles de recoñecer e, polo mesmo, aquelas ante as que quedamos indefensos e inermes con máis facilidade. Hai máis de medio século Theodor Adorno reflexionaba sobre como a aparencia de racionalidade das sociedades burguesas se fundamenta na “incesante inxustiza mediante o dereito” e igualmente advertía sobre a amnesia histórica ou a degradación da linguaxe en xerga. Todos estes elementos violentan as sociedades de forma paulatina e atrofian a reacción, xa que nos acomodamos a esta violencia que se va instalando a través da ideoloxía ata facerse sistémica.

O despotismo actual actúa sobre nós, cidadáns das democracias occidentais, violentando a nosa percepción da realidade a través de prexuízos, normalidades impostas, conformismos, desexos e sobre todo, intereses. Esta é a violencia coa que convivimos, a que caracteriza este comezo do século XXI, a da imposición de intereses. Cada quen loita, (vale dicir nunha guerra sen cuartel) para impoñer o seu interese específico, o do seu grupo e á vez derrubar o dos outros. É paradigmático neste senso, a loita por impoñer o desexo particular como interese xeral e así presentalo como lexítimo.

É tal a invasión de intereses nas nosas sociedades que poderíamos remedar a Clausewitz e dicir que hoxe “a economía é a continuación da guerra por outros medios”. Queda así a política nun terceiro plano, e en posición subordinada respecto da guerra e da economía. Ao mesmo tempo esta última pasa a ser unha mera contraposición de intereses.

Que lonxe aquel “oikos” que vixiaba a boa administración do fogar! E, que perdidos na violenta guerra crematística dos intereses de todo tipo e de todos contra todos!

Publicado no Progreso o 9-6-2018