U-las máxicas realidades?

Xosé Ramón Cando Vázquez

Pode o máxico ser real? Acougue o posible lector ou lectora que non se vai levar a cabo unha especulación de carácter ontolóxico aínda que, se cadra, falaremos de epistemoloxía, ou sexa, de cal pode ser o estatuto do máxico/real na vida de cada quen e as repercusións que esa consideración produce na (sempre política) vida social.

É ben coñecido pola bioloxía e, no seu caso, pola antropoloxía o paralelismo entre a evolución dunha especie (filoxénese) e o desenvolvemento de cada individuo (ontoxénese); de maneira que  unha boa parte das características que actualmente se poden observar nun ser humano dende que nace ata que morre, poden igualmente ser rastrexadas na historia evolutiva da especie humana. O paradigma actual afirma que o pensamento racional aparece, evolutivamente, de xeito simultáneo  coa linguaxe e  fundaméntao en que  so a linguaxe articulada pode servir de soporte ao que, en termos xerais, entendemos por lóxica. Aliás, a psicoloxía evolutiva (Piaget mediante) aporta datos empíricos que parecen confirmar dita simultaneidade. De maneira semellante podemos facer referencia a algún outro aspecto como  o que se coñece por “pensamento máxico”, tan presente nas cosmovisións dos nosos antepasados como nas dos nosos nenos e á que adoitamos contribuír con figuras como á dos Reis Magos que os adultos consideramos irreais pero que para nenos e nenas son incuestionablemente reais. Estamos, logo, diante dunha realidade fundamentada polo desexo e sen outra apoiatura que a da fantasía.

O binomio máxico desexo+fantasía segue a operar, en termos xerais, na madureza e serve de fundamento á visión do mundo de moitos e moitas de nós. Diría o meu admirado (case tocaio) Kant que o mencionado binomio non nos vai permitir levar adiante unha vida plenamente humana porque nos manterá na minoría de idade e polo tanto teremos vedado o acceso ao universo da liberdade e da moralidade. Con ser este un asunto nada menor, atinxe, de todos xeitos, á vida privada das persoas e  aí non temos dereito a intervir; a crise prodúcese cando este binomio guía a nosa actuación pública, cidadá e temos dificultade para entender que o noso binomio non é compartido por todos e todas e que mesmo hai xente, rara, que non contempla a maxia como ámbito de “realización” dos desexos.

Hai, polo tanto, persoas que aceptan que os mitos da infancia están ben para a infancia que os pais e as nais son máxicos/as pero chega un momento no que deixan de selo e que ser adulto significa vivir á intemperie pero, pola contra, ten a impagable vantaxe de apropiarse dun mesmo e vivir sen ningunha caste de tutela. Esta posición, mais alá da vertente individual, privada, ofrece importantes melloras no eido da convivencia porque permite transcender a perspectiva binomial, antes mencionada, e enfrontar o necesario debate arredor da cousa pública dende o desexo (sempre presente) pero, igualmente, partillando a aceptación dun espazo, mais ou menos amplo, do que se entende por real, superando barreiras procedentes dunha perspectiva máxica (desexo+fantasía), que corresponde ao eido da privacidade.

Mais alá dos deuses, a nosa vida política está chea de realidades que, pola súa vinculación co pensamento máxico, habitan no mundo das asuncións incuestionables. Vexamos algunhas:

España: Hai cidadáns e cidadás que teñen un concepto de España moi próximo ao do líder histórico do fascismo español, José Antonio Primo de Rivera: “España es una unidad de destino en lo universal” afirmación que leva a realidade España pouco menos que ao Xénese, por enriba  de continentes, do planeta e do propio sol que están sometidos á caducidade que rexe o universo.

Rei: Polo que parece, boa parte da cidadanía española non pode vivir sen monarca, ten medo de que desapareza unha “presunta” protección, maxicamente, atribuída a esa ancestral institución. Este segmento cidadán prefire ver eliminada a súa liberdade que arriscarse a elixir.

Entrambas construcións políticas deben ser extraídas do reino da maxia para poder constituírse en obxecto do debate público porque este so é posible cando a alienación derivada do pensamento máxico é suprimida polo pensamento lóxico que permite a xestión do desexo sen desconectar da realidade. En síntese, partindo da base da existencia de compoñentes subxectivos na confección do real individual, pero, tamén, de que o ámbito do público, das relacións de convivencia, debe quedar fora de calquera imposición, faise imprescindible establecer un espazo de realidade partillada que debe ter como vía de acceso o pensamento racional de cara a facilitar a toma de decisións, nun marco, o lóxico, predicable do conxunto da humanidade e cunha base, o desexo, aplicable co mesmo carácter xeral.

Publicado no Progreso o 11-8-2018