Liberalismo e socialismo en Mill

Elías Pérez Sánchez

Resulta difícil atopar un filósofo tan prolífico e rico en matices como John Stuart Mill, polo menos no ámbito da ética e a filosofía política do s. XIX. A Inglaterra daquela época mantiña moitos vicios políticos herdados da estrutura aristocrática edificada durante o século anterior: letargo institucional, corrupción, fortes desigualdades sociais, e un clientelismo político que maniataba o Parlamento. E nese contexto emerxeu a figura de Mill como paladín do reformismo político, como un home cunha flexibilidade acentuada cara ao revisionismo dos seus principios filosóficos á vez que permeable coas novas propostas da época. Afastado de calquera radicalismo ou dogmatismo, Mill pode ser considerado como un reformista decimonónico que mantivo o seu optimismo no progreso e que evolucionou (sobre todo nos seus principios políticos) desde un liberalismo pechado e homoxéneo (influencia do seu pai e de Bentham) cara a posturas políticas máis eclécticas. Con todo, sobre esta última cuestión, as opinións son diverxentes: moitos estudiosos consideran a Mill como un liberal sen máis, outros como un liberal-socialista (Robson e Pappé), como un liberal ecléctico (Carlos Mellizo), como un “liberal de fronteira” (J.M. Lasalle), e mesmo como un socialista sólido (Ryan e Van Holthoon).

Cuestións nominalistas aparte, Esperanza Guisán, catedrática de Ética da USC e unha das estudiosas de Mill con máis prestixio, en varios escritos académicos defendeu insistentemente a figura de Mill como unha persoa capaz de axuntar o bo do liberalismo e do socialismo influído polo socialismo utópico e pola súa muller, Harriet Taylor. A profesora Guisán vía en Mill a un pensador que sintonizaba cunha sociedade progresista, laica, non dogmática que tentase axuntar os desiderata de liberdade e solidariedade, que apelaba á felicidade moral compartible, solidaria e capaz de alcanzar a través da educación e a autonomía do pensamento. Para esta autora, Mill defendía un bo goberno que priorizase a consecución de homes dignos de ser estimados máis aló de obxectivos meramente economicistas, isto é, cidadáns autosuficientes e libres; un bo goberno que considerase a xustiza como a virtude por excelencia e instrumento moral e político capaz de reducir ao máximo as desigualdades sociais e económicas e que asegurase as condicións mínimas que puidesen facilitar unha vida pracenteira e digna.

 Esta intelección de Mill como un “socialista liberador”, como un socialista reformador que cría cegamente nos efectos revolucionarios do incremento da simpatía (empatía) e da racionalidade humana, non é unha cuestión menor. A socialdemocracia de mediados do s. XX sacou proveito (non exclusivamente, por suposto) da filosofía moral e política de Mill ao defender as ideas de progreso e desenvolvemento social, a solidariedade, o pluralismo e igualdade de oportunidades, a tolerancia, o internacionalismo, a economía social de mercado, a redistribución xusta da riqueza, a protección dos máis vulnerables e o compromiso cos dereitos sociais.

Publicado no Progreso o 27-10-2018