Pensarmos o futuro do traballo

M. A. Martínez

Os días 7 e 8 da pasada semana celebrouse na cidade de Lugo a segunda edición do Foro Lugh Augusti de Filosofía dedicado ao futuro do traballo. Os poñentes de áreas como Dereito, Socioloxía, Filosofía, coincidiron en levantar acta de varios feitos.

O primeiro é que estamos a vivir unha revolución conservadora (no político) e capitalista (no económico) que mina as bases (xurídicas, económicas, éticas) do estado de benestar e destrúe o pacto social (pola paz civil e a democracia parlamentaria) establecidos despois da segunda guerra mundial.

O segundo é que esta revolución disimúlase coa manipulación da linguaxe, trucos retóricos e un tsunami mediático-ideolóxico. Exemplos: nomear “prácticas” ao traballo gratuíto, “liberalización” á desregulamentación (do campo laboral) e á privatización (educativa, sanitaria), “crecemento económico” aos beneficios das elites financeiras, “reforma” á eliminación dos dereitos das persoas, “facer currículo, formarse” a pagar por traballar.

O terceiro feito é a aparición dunha plutocracia planetaria que impón aos poderes políticos democráticos o seu programa de esixencias máximas. As rendas do capital son intocables, mais as do traballo obxecto de rapiña. O Dereito laboral, inspirado no equilibrio das partes contratantes, debe desaparecer (ou minorarse) e os convenios eliminarse: a asimetría entre contratador e contratado ten que ser o “natural”. O Estado debe perder o control da legalidade laboral e Dereito laboral actual desaparecer.

O cuarto feito é o desapoderamento legal, laboral e formativo da muller. Aparéllase á renuncia do Estado e, polo tanto, da sociedade civil, á loita contra os estereotipos, prexuízos e violencia de xénero.

Os efectos destes catro feitos son preocupantes. En primeiro lugar a progresiva desaparición da cidadanía. Un cidadán defínese por non depender de ninguén: non é escravo, vasalo, súbdito, explotado. O imperio dos mercados (plutocracia) tritura este principio. Constrúe unha nova figura: o habitante do territorio global, vulnerable e aterrorizado, disposto a facer de todo para sobrevivir –un novo proletariado. É un grupo social transversal formado por millóns de persoas obrigadas a renunciar á súa esperanza de benestar a cambio dun real malvivir: pauperización (económica), empobrecemento (cultural), embrutecemento (moral).

O segundo efecto ven co anterior: a impotencia do poder político (lexislativo, executivo) para domar ao poder do capital e a subseguinte destrución do imperio da lei (átanselle as mans ao poder xudicial). O estado de dereito non funciona nun sistema capitalista no que un grupo (ou grupos) de poder económico está en disposición de “condicionar” as decisións dos representantes lexítimos da cidadanía e “bloquear” as accións do poder xudicial. Se o Estado perde o control da legalidade do circuíto de produción e intercambios de capitais, e non dota ao poder xudicial dos medios suficientes para defender á cidadanía das agresións dos que poden chegar a dominala, alboreará un poder absoluto: o capitalismo global non democrático.

O terceiro efecto é a socialización das perdas que as rendas do capital poden sufrir. O capitalismo financeiro globalizado arrasa coas soberanías económicas dos estados nacionais. O seu poder coercitivo carece de control democrático. Xa que logo a percepción que os cidadáns teñen do poder político é de inutilidade. O actual desengano cidadán a respecto da política democrática non é máis que un simple efecto da percepción diaria da súa fraxilidade e impotencia.

O cuarto é a perda dun poder clave das persoas: o de poñer nomes ás cousas. Na cultura global a capacidade de crear o mundo (privado, público, imaxinario) xa non depende das poboacións senón das fábricas de signos (opinións, imaxes, desexos) que maximizan beneficios minimizando verdades.

O Foro de Filosofía Lugh Augusti titulouse “O futuro do traballo: dilemas e alternativas”. Que alternativas se barallaron? Varias. Entre outras a reapropiación da historia colectiva e persoal. Os traballadores deben sentirse orgullosos da súas loitas e revolucións, das conquistas históricas que algún grupo social pretendeu apropiarse: o estado de dereito, o imperio da lei, a separación de poderes, o parlamentarismo democrático –únicos instrumentos que os pode defender diante do poder global de explotación. Se tras a Revolución Francesa se aplicaron ao poder político: poderanse aplicar no futuro ao poder económico? Sometelo á lei? Distribuílo? Democratizalo? Isto iría da man dun pensamento atrevido: separar democracia e capitalismo. Se a “lóxica do beneficio económico ilimitado” non se deixa dominar pola “lóxica do benestar das persoas” a conclusión é clara: o capitalismo é incompatible coa democracia. Poderán os traballadores rescatar o estado de dereito do seu rapto polas oligarquías que amparan, xustifican e defenden ás plutocracias económicas? Ideas como as da renda básica universal, a taxa Tobin sobre as transaccións financeiras, a autocontención do consumo, a educación ético-cívica, sobrevoaron as exposicións dos poñentes.

En suma, o que este Foro puxo de relevo é que unhas análises teóricas certeiras preparan para unha acción ético-política eficaz. Lémbrese o dictum de Marx: sen unha boa teoría (filosófica e científica) non haberá unha boa práctica (revolucionaria e humanista). Por iso, quen teme á Filosofía? Xa o sabemos.

Publicado no Progreso o 16-11-2013