Pan e respecto

Mar Carballo Cela

As opcións que representan os partidos políticos son algo máis que paquetes de medidas prácticas para dar solución ós nosos problemas: na súa base está unha interpretación do que é o ser humano, e no seu horizonte, o modelo social que a esa interpretación lle corresponde. Convén non olvidalo, porque a democracia neoliberal (se é que tal cousa é posible) corre o risco de reducirse ó esquema simple de oferta e demanda, asumindo o funcionamento propio do mercado e ocultándonos calquera outra  valoración. Demandar  bens e servizos sen que nos preocupe en absoluto a consideración debida que desde o poder se nos estea atribuíndo, convértenos en cómplices dunha sociedade deshumanizada.

Críase ultimamente que as ideoloxías morreran, que a conquista de dereitos firmemente asentados nas constitucións dos países democráticos por fin nos permitía descansar da loita pola dignidade, e que o único que debiamos decidir era quen ofrecía máis para aumentar o noso nivel de vida. 

Pero as ideoloxías existen, e para aquelas que defenden privilexios os dereitos non son máis que simples medios, meras concesións para unha man de obra necesaria e compracente, que nada teñen que ver na súa intención coa construcción dunha sociedade máis xusta. De aí que as súas políticas de recortes afecten sempre a tales dereitos de papel, uns dereitos que non se defenden desde a convicción de que un semellante debe ser tratado como un fin en si mesmo, senón que se dispensan como cousa útil ó sevizo do poder, ó servizo dos que se consideran mellores. Esta diferenza é, precisamente, a que, para min, marca as grandes distancias teóricas entre as distintas ideoloxías, e digo “teóricas” porque na práctica a alianza das forzas políticas coas económicas promete acabar por  diluír tales señas de identidade.

Os dereitos só poden ser construídos con solidez desde a convicción profunda de que todos os seres humanos temos as mesmas necesidades e os mesmos sufrimentos, desde a empatía, desde a plena conciencia de ser dependentes dunha estructura á que chamamos proxecto común. E a pedra angular na que se asenta a política democrática fiel a dita convicción é o respecto. Cando Marx dicía que os obreiros tiñan máis necesidade de respecto que de pan estaba apuntando á clave de toda relación humana. Non nos equivoquemos nas nosas peticións: non debemos pedir pan -este seranos concedido aínda que sexa a través dun comedor social-, debemos esixir respecto; porque só desde aquí o pan non será unha esmola. E de respecto desde as institucións políticas é do que seguimos carecendo na actualidade: diariamente seguimos asistindo a casos de corrupción e tratos de favor, diariamente temos que ir ós tribunais a pedir a xustiza que a administración nos nega, diariamente se nos está botando das nosas casas e se nos di que temos que esperar sete meses para unha cita médica ou un ano para un xuízo, e diariamente temos que soportar a burla da mentira dos que se din os nosos representantes. Que clase de consideración humana é esta desde a cal se nos está dispensando o pan?

O respecto aprendémolo nos primeiros anos da nosa vida, cando abrimos os ollos ó mundo e nos indican como debemos miralo. Vai ser esta primeira mirada a que estableza as categorizacións coas que imos interpretar a realidade. A uns ensínanlles a mirar cara abaixo; a outros, desde a mesma interpretación pero situados no ángulo oposto, diríxenlles a mirada cara arriba envexosos dos que cren superiores; e hai outros ós que lles amosan todo o que hai ó seu arredor, vendo semellantes, coa mirada horizontal do que contempla a paisaxe circundante, respectuoso con toda a súa singularidade. Nesta última maneira de mirar, o lugar que ocupa cada un non responde a ningunha xerarquía, simplemente vai parello a unha función esencial e diferente como esencial e diferente é cada anaco do noso propio ser.

Din que a mirada é o espello da alma, supoño que porque nela se adiviña o sentir desde o cal se pensa e se actúa. Educar no respecto é algo moito máis elemental, sinxelo e esencial que ensinar a comprender conceptualmente o seu significado; depende de algo tan simple e natural como é ensinar a mirar. Que importante é esa primeira mirada e que alta responsabilidade social están exercendo os pais cando ensinan a mirar ós fillos! Sen decatarse, están creando ou estragando a primeira noción de respecto, plantando e cultivando a primeira semente da ideoloxía.

Publicado no Progreso o 29-8-2015