Ilusión de cambiar (Reflexións post-electorais)

Juan Carlos Fernández Naveiro

Os resultados das últimas eleccións xerais traen ilusión de cambio, pero hai que precaverse; ademáis dunha esperanza a ilusión tamén é feitizo, tomar por real unha cousa inexistente. O novo enseguida deixa de selo, a volatilidade da situación obriga a todos os actores a redefinirse, todo é posible. Tamén é fácil que un maior pluralismo derive en parálise institucional. Cadaquén adornará a historia ao seu gusto, o camiño é longo e o home un ser sometido ás feridas do tempo.

No taboleiro está en xogo a renovación dun modelo que encarna a constitución de 1978, un cambio drástico de ciclo político. Mirando con perspectiva ten moito sentido que a constitución teña que ser adaptada a unhas circunstancias que hoxe son moi diferentes, despois da globalización, o neoliberalismo e a crise, parece lóxico que os cambios sociais e xeracionais teñan un efecto institucional. Pero un cambio constitucional non é instrumento suficiente para cambiar de política: a cuestión de fondo seguirá a estar nas estratexias económicas, e na vontade (ou non) de combater a deriva oligárquica da democracia.

A loita política mudou de coordeadas; elección tras elección foi agromando unha nova paisaxe, ata chegar por vez primeira en democracia a un Parlamento que non se pode manexar desde os parámetros da alternancia política PP-PSOE, central no sistema vixente (aínda que aumentan as probabilidades dunha gran coalición).

Hai novidades importantes no novo ciclo político: o bipartidismo se debilita, da mostras de dasacoplarse coa diversidade territorial do Estado. O dominio dos partidos tradicionais  se asenta nas zonas rurais, e se definen diferentes zonas de influencia: PP no centro-norte, PSOE no sur, e as candidaturas unitarias de esquerda e nacionalistas, que se consolidan nas periferias do norte (aí está o procés marcando tendencia, a pesares das súas formas esperpénticas e sen chegar a admitir que nas eleccións plebiscitarias non acadou o 50% dos votos).

Da contestación á crise xurdiu unha dialéctica distinta á oposición esquerda/dereita, que agora opón os de abaixo contra as elites, os cidadáns contra os políticos, o pobo contra o sistema. Esta nova dialéctica garda relación ca fenda xeracional entre os que protagonizaron a transición e os que naceron xa en democracia, os sectores máis castigados cando chegou a crise (recortes, paro xuvenil, emigración). Aí prenderon o 15-M e Podemos.

Tamén incorporamos o mesmo proceso de reconfiguración interna da esquerda periférica europea, na que emerxen movementos que relevan á socialdemocracia, que se debate na incapacidade para xerar respostas á crise fóra do paradigma neoliberal (tamén nos países do norte está a fracasar a socialdemocracia, pero aí a beneficiaria está sendo a extrema dereita).

A este panorama hai que engadir outras liñas de fractura, como  a desigualdade crecente entre clases socio-económicas, os desequilibrios entre a España do norte e a do sur, ou o conflicto xa centenario entre o centro e a periferia (o terreo de xogo dos nacionalismos). Son conflictos que non se solapan e que agochan loitas de poder entre sectores moi diversos.

Pode haber continuismo ou ensaio dunha nova etapa. Aproveitando unha posible relaxación da austeridade podería vir un vento favorable de Europa (esto pode pecar de optimismo), como mínimo para combater as situacións de emerxencia social e defender as prestacións do sistema. Pero un tempo político realmente novo só se daría se ademáis se procuran cambios nas políticas de axuste neoliberal, se hai un propósito decidido de atallar a corrupción e de defender o común, desde a autoxestión individual e colectiva, e tamén se se acaba por reconfigurar o estado español, incluindo novos repartos de soberanía. Nada é inmutable, non debería haber medo ao futuro.

Publicado no Progreso o 16-1-2016