De novo, vello discurso da abstención

María Isabel Sánchez Corral

 

Durante o tempo transcorrido entre o 20-D e o 26-X, aparte dos distintos encontros e desencontros entre as diferentes forzas políticas para formar goberno, foise fraguando un novo discurso da abstención ou un novo relato sobre a mesma, tomando máis forza as últimas semanas. Quizais para moitos non se trata de algo novo, pero esta vez fráguase e difúndese a través das redes sociais.

Desde as últimas eleccións europeas cambiaron moitas cousas no noso país e quizais a máis importante era a posibilidade de romper co bipartidismo, cuestión que ilusionou a moita xente. En cambio, hai cousas que cambiaron pouco. Unha delas é o desinterese por unha banda da cidadanía pola participación política e outra, a forte hexemonía da dereita.

A frase que máis se oía ao pouco de concorrer "á segunda volta" era unha especie de pensamento que se resume en: "Estes o único que tiñan que facer era poñerse de acordo", "vaia tostón, agora teremos que votar outra vez". Non estamos a falar de comentarios do lumpen, senón de señores e señoras de profesións liberais e dun nivel sociocultural medio. A pregunta é a mesma, un acordo sobre que? Non se supón que os acordos se fan en base a un programa político? Se non houbo acordo suponse que habería diferenzas políticas. Preocupámonos de cales eran esas diferenzas ou só se trata de non pasar o mal trago de ter que ir votar outra vez. Ao escoitarnos dicir isto parece que nos resulta unha pesada carga exercer o noso dereito ao voto. Votamos, sentímonos aliviados e ao día seguinte a queixarse de todo outra vez indiscriminadamente. Quizais nos esteamos dando conta que toda acción voluntaria ten unhas consecuencias.

Outra cousa que cambiou pouco é a hexemonía da dereita no noso país. Esta hexemonía faise patente tanto a nivel ideolóxico como estrutural nas institucións e a nivel territorial chega a calquera recuncho do país a través dos seus distintos instrumentos organizativos. O seu poder a través das deputacións e concellos xerou redes clientelares con dependencias de traballos, contratos, subvencións, privatizacións, etc. Estas prácticas convertéronse en habituais, asumidas polo bipartidismo parecen inmunes a súa xudialización. A cidadanía segue sen castigalos, o que lles afianza nas súas posicións con máis encubridores tácitos, que quizais esperan que nalgún momento a eles lles toque en sorte colocar a un fillo por unha cantidade xeitosa , construír nun terrenito rústico ou que lles concedan un favor de necesitalo. A hexemonía da dereita está aquí, é a asunción da economía capitalista como único modelo de relación entre as persoas, así como dentro das institucións. Desde a corrupción. Así a cidadanía asumiu unha serie de prácticas como normais que non o son, pero que alagan a vida cotiá.

Paralelamente a este proceso foise tecendo de novo o vello discurso da abstención. Asimilado entre esa xente preparada, brillante, que ou traballan fóra das nosas fronteiras ou malviven dentro, sen traballo, en precario, por días, por horas..., novos e non tan novos que esperaban que só con votar as cousas cambiaran. O voto pode cambiar as cousas, pero a hexemonía conservadora se rompe unicamente xerando un discurso alternativo, unha práctica diferente que se transforme nun modelo fundamentado en principios morais con base no ser humano e a súa emancipación. Principios de esquerdas, porque non todos son iguais, non é o mesmo protexer á infancia que utilizala no mercado para prostituíla. Non é o mesmo.

De novo, nese vello discurso da abstención se autoproclama como unha forza máis a ter en conta. Poida que non nos guste este sistema, nin esta democracia liberal que funciona como unha multinacional, pero eles si votan e gañan as eleccións. A quen lle interesa de novo o vello discurso da abstención, quen se beneficia?

Publicado no Progreso o 23-7-2016

Depresión política

Gonzalo Pérez López

 

A existencia dunha relación entre estados deficitarios de vitaminas ou minerais e depresión, co seu correlato de tristeza, parece incuestionable. Pero, excluída a etioloxía orgánica, haberá que buscar outras causas que expliquen esta tristeza que me inunda. Só pode ser unha tristeza social e política por unha carencia ou déficit democrático. Por ser social, non por unha tentación egocéntrica, permítome a licenza de falar aquí da miña tristeza, por se algún hipotético lector, integrante do todo social, tamén a puidera padecer.

Este estado anímico que sufro tivo un pico de intensidade a raíz do desenlace das últimas eleccións, expresión dun estado carencial democrático que arrastramos desde aquela inconclusa transición que foi cernando ata hoxe as lexítimas aspiracións a organizar a convivencia dun xeito máis racional e xusto.

Falar de Transición esixe falar de franquismo sen Franco, pero non só dos exhibicionistas nostálxicos, que algúns deron en catalogar como "residual" para minimizar o impacto, senón doutro que incide na nosa vida cotiá e que fai que aquel "atado y bien atado" garantido polo ditador hai case medio século, teña unha vixencia patente na sociedade actual.

Un repaso dos apelidos relevantes en bancos e consellos de administración, reforza a idea de que os herdeiros daquel réxime seguen controlando a economía do país e a conseguinte toma de decisións políticas en prol dos seus intereses. Revístense dun pedigree falazmente democrático. Gaban o que chaman Transición, presentándoa como proceso histó- rico culminado e converténdoa en paradigma político. Denomínanse "constitucionalistas" sen que isto vaia máis alá dunha entelequia habilmente traducida, coa aquiescencia dos medios afíns, en orde e seguridade fronte un inimigo, inventado polos seus propagan distas, que quere dinamitar este estado de graza que gozamos. Isto ven confirmar que a transición (suponse que á democracia) está por consolidar e a constitución (tótem de papel) convertida nunha lousa inamovible para ocultar esa realidade que me sume nesta tristeza que describo.

Por iso, cando o aínda ministro de Interior saíu na xornada electoral falando da "fiesta de la democracia" sen ruborizarse nin provocar sequera un amago de indignación popular, sufrín un estremecemento que volveu sacudir as miñas entrañas de cidadán frustrado polo desprezo á intelixencia e á moral que supoñen algúns dos momentos estelares do encargado de velar pola liberdade e seguridade de todos: concertinas, asociación de refuxiados e terrorismo, patrocinio da coñecida como Lei Mordaza para frear as reivindicacións sociais, esperpénticas condecoracións ó mérito policial a imaxes de virxes e utilización espuria dos resortes do Estado, en conivencia cun xurista encargado de perseguir a fraude, para desacreditar a persoas por defender lexítimas opcións políticas non coincidentes coas súas. Non só non dimitiu, nin o cesaron, nin provocou a reacción democrática que cabía esperar, senón que a lista electoral que encabezaba incrementou os votos do partido.

Especialmente grave parece a aceptación da mentira instalada como práctica política e da onda expansiva da corrupción como elemento corrosivo da vida colectiva sen que supoña castigo social nin político, nin se albisca penal, para quen as practica con naturalidade.

Non menos deprimente resulta a asunción resignada de atentados á xustiza social como o recorte de dereitos e o incremento da desigualdade, combinados coa amnistía fiscal aos defraudadores máis ricos e a actitude dos que exercen de patriotas, ministro incluído, levando os cartos fóra e evadindo impostos en paraísos fiscais.

E apenas houbo reacción social ante a reforma da Ley de Enjuiciamiento Criminal que, vendida como axilización da xustiza, abre a posibilidade de facilitar a impunidade dos casos máis graves de corrupción ou a renuncia do goberno á Xustiza Universal por non incomodar ás grandes potencias.

E neste ambiente de esmorecemento social e atonía democrática desenvolveuse a campaña do mercado electoral, co cidadán convertido en público, na que o leitmotiv foi inocular un medo a un inimigo virtual que nos retrotrae a escuras etapas que parecían superadas. E o medo é precisamente a negación da liberdade.

Ademais, monarquía imposta, impunidade para os colaboracionistas coa ditadura e esquecemento e desprezo para os que se opuxeron a ela, mantemento das prebendas dunha igrexa enquistada no Estado, radiotelevisión pública ó servizo do goberno, intocable lei electoral, urdida polos que se reparten ciclos de poder, que propicia a infrarepresentación de boa parte da poboación, represión do dereito á autodeterminación dos pobos, colonización Usa, institucionalización do machismo e de discriminacións varias e unha casuística que non fai crible a separación de poderes, completan ese endémico déficit democrático, consentido durante décadas, que xustifica a depresión social e política que me invade.

Publicado no Progreso o 16-7-2016

Elías -- 9-7-2016

A historia escríbese en masculino

Mar Carballo Cela

Organizamos, clasificamos y relacionamos todo o que nos rodea segundo una lóxica determinada. A isto chamámoslle coñecemento: poñer orde no caos. Por iso, cando miramos ao pasado é inevitable proxectar sobre el unha estrutura organizativa que lle dea sentido, un sentido que buscamos sempre desde a nosa condición presente.

Cando abrimos un libro de Historia da Filosofía as preguntas son obrigadas: por que estes autores? Non houbo outros ou outras? Quen os elixiu? Para atopar respostas debemos rastrexar os intereses que guiaron as autoridades académicas de cada época para ir construíndo a Filosofía oficial. Ademais, sorpréndenos que os clásicos xa plantexaran os mesmos problemas aos que hoxe lles seguimos dando voltas sen decatarnos de que, precisamente, foron eles, os seleccionados, os que condicionaron a nosa maneira de pensar.

Houbo tamen filósofas, pese ás dificultades de formación, pero ningunha trascendeu de igual maneira que os seus colegas varóns. Elas sempren aparecen vinculadas a algunha figura masculina: pais, maridos, amantes, profesores… Algunhas parellas moi coñecidas foron Lou Andreas Salomé e Nietzcche, Simone de Beauvoir e Sartre, María Zambrano e Ortega, Hannah Arendt e Heidegger, etc., outras quedaron totalmente olvidadas. Xa na Antigüidade temos constancia da existencia dun gran número de pensadoras cuxo nome ninguén recorda, pero que coñecemos grazas ó interese que alguén demostrou en recuperar. É o caso do latinista francés Guilles Ménage, que en 1690 escribíu Historia das mulleres filósofas onde podemos atopar unha longa lista que, como dixo Umberto Eco, aos filósofos non lles interesou recordar, quizais despois de apropiarse das súas ideas. O mesmo Eco sinala que despois de ler este libro consultou varias enciclopedias filosóficas actuais e que, salvo Hipatia, non atopou nin rastro de todas as demais.

Nunha entrevista realizada a Hannah Arendt por Günter Gaus en 1964 esta afirma: "Non me vexo a min mesma como filósofa e tampouco considero ter sido admitida neste círculo. (…) É perfectamente factible que algún día unha muller sexa filósofa". Timidamente empezan a aparecer referencias a algunha nos libros de texto, pero segue sendo testimonial.

Moitos reprochan que gran parte das pensadoras centraran a súa atención no tema da igualdade. Loxicamente, a súa vida estaba tan condicionada polo machismo imperante, que o estraño sería que non concentraran o seu pensamento en buscar vías de liberdade.

O sorprendente e que, como tema de reflexión filosófica, o pensamento de emancipación da muller non apareza como unha problemática de primeira orde dada a súa enorme trascendencia para unha comprensión profunda e integral da dimensión social do ser humano. Todo o contrario, segue aparecendo como un tema de segunda, sustentado unicamente por un esforzo de corrección política.

Haberá que preguntarlles ás autoridades académicas de hoxe baixo que perspectiva seguen mirando ao pasado. A Historia pénsase baixo paradigmas masculinos, cantas das filósofas actuais formarán parte dela?

Publicado no Progreso o 2-7-2016

Futuro anterior

M. A. Martínez

 

Desde o punto de vista dun espectador distante e imparcial a sorpresa das persoas diante do acontecer (ás veces chamado "Historia") resulta cómica se non tivese, con frecuencia, consecuencias negativas para elas mesmas. Para este espectador a inxenuidade do público diante do curso dos acontecementos sociais e persoais, é dunha candidez que oscila entre o risible e o arrepiante. O produto do cruzamento de ignorancia e mala fe soe ser un híbrido de dupla face: inocencia culpable. O noso espectador percibe que a xente estráñase dos acontecementos inesperados que os asaltan. Atender ao que o teatro e a filosofía descobren grazas ao futuro anterior é unha das maneiras remediar esta eiva. Tomemos dous exemplos.

En 1988 o novelista e dramaturgo Thomas Bernhard publica e estrea a obra de teatro Heldenplatz (Praza dos Heroes). Nela figuran algunhas claves do devir das sociedades europeas dos últimos anos: a quebra social, o ruxe ruxe da multitude, o desarraigo persoal, o odio á cultura, a presenza espectral pero real do pasado. En 1990 o filósofo Alain Badiou tira do prelo Rapsodia polo teatro. Breve tratado filosófico, unha meditación sobre o teatro e a súa forza didáctica, as complexas relacións co Estado e o público, a capacidade de revelación de verdades inaccesibles, impresentables. Bernhard e Badiou, con medios expresivos e reflexivos diferentes, esfórzanse por esclarecer o inesperado, o terrible, o irremisible que só pode aceptarse mercé á súa posta en escena. Dito outramente: encaixar o real sen facelo símbolo (linguaxe común), imaxinación (imaxe, ficción intercambiable).

Segundo o psicanalista Lacan, o real non é o imaxinario nin tampouco se pode simbolizar. Non é a realidade. Non é conceptualizable, imaxinable ou pensable. O real é o que na realidade aparece negado, reprimido, desprazado. É o que dá que pensar e facer. O real preséntase (no teatro, na filosofía) para que ninguén poida ignorar de onde procede a verdade do presente. Para que ninguén poida declarar que non sabía.

Un dos nomes do real é o acontecer, a Historia. A obra de teatro e a meditación filosófica sobre o teatro poden presentar o real na forma do "terá sido": o futuro anterior. Establecen o futuro anterior dun estado de cousas colocado á distancia que precisa o presente. O teatro pensa o tempo futuro no pasado, no pasado desde o futuro. Pensamento teatral e filosófico comparten método: son demostrativos, case matemáticos, non representativos. Esixen dos seus partícipes un esforzo de elucidación temporal non narrativa, non figurativa. O resultado é a clarividencia. E, por suposto, a non inocencia.

Odiar o teatro e a filosofía é denegar o real. Baixo a aparencia social de respecto á arte e á filosofía, hai unha forclusión diso real que produce a verdade insoportable, impresentable. Mais, como recordan Bernhard e Badiou, o retorno do forcluÍdo sempre acontece de forma alucinatoria e con consecuencias fatais para os suxeitos e as colectividades. Teatro e filosofía son agora moito máis urxentes na medida en que precisamos do futuro anterior para descubrir que é real no presente.

Publicado no Progreso o 25-6-2016

Políticas que matan

Xosé Ramón Cando Vázquez

 

Segundo un estudo realizado na Universidade da Coruña e publicado na revista The European Journal of Health Economics existe unha relación "moi significativa" entre a crise económica e o incremento de suicidios en Galicia, este incremento significa para o ano 2014 o falecemento de 390 persoas, de acordo co Movemento Galego da Saúde Mental (MGSM). A cifra de 2014 é a mais elevada dende que existen datos a este respecto no país galego. Se se consultan os datos do Ine, España rexistrou no ano 2014 a cifra de 2.390 suicidios, número que, ao igual que en Galicia, é o máis elevado da serie histórica dende que apareceron estes rexistros nos anos 80. Para algúns expertos non cabe reducir a causa do incremento á crise económica, en exclusiva, pero non se debe desbotar a súa influencia.

Moussa Laanani, nun estudo feito para o Instituto Nacional da Saúde e da Investigación Médica de Francia (Inserm), recollido polo xornal El Mundo, chegou á conclusión de que cando a taxa de paro se incrementa nun 10%, a taxa de suicidios increméntase nun 1,5%. En China a empresa Foxconn, fabricante dos produtos de Apple, veu experimentando un alarmante número de suicidios entre os seus traballadores e traballadoras debido, segundo diversas fontes (algunhas chinas), ás degradantes condicións nas que teñen que realizar o seu labor e mesmo nas que teñen que vivir. Segundo conta o New York Times os horarios semanais poden acadar as 60 horas cunha retribución de 1,74 dólares a hora, non sendo raro contemplar traballadores durmindo enriba das cadeas de montaxe e das caixas de empaquetado. A empresa, ante o continuo goteo de suicidios e de intentos de suicidio decidiu establecer unha cláusula nos contratos na que o/a traballador/a comprométese a non suicidarse e, en todo caso, exime á empresa de toda responsabilidade en canto aos danos que poida causarse.

As informacións anteriores recollen a relación que en diversos países (incluído o noso) e con distintas variables se produce entre a situación económica e a taxa de suicidios. Obsérvase, vg., que o paro repercute no número de persoas que se quitan a vida pero constátase, igualmente, que os contratos laborais que non teñen en conta a dignidade humana dos traballadores e traballadoras contribúen nese mesmo sentido. Para situar estes datos no contexto no que se dan convén establecer algúns presupostos que teñen (quéirase ou non) carácter político:

a) As crises económicas ás que, con reiteración, asistimos e asistiremos non son catástrofes naturais como poden selo un terremoto ou un tsunami senón que se dan como consecuencia dun determinado xeito de entender a economía, de organizar a produción, o consumo e o goce dos bens. Ou sexa, política.

b) As medidas que se adoptan unha vez constatada a crise non teñen como obxectivo o ben común e a recuperación económica do conxunto das persoas que a sofren, o que vemos a cotío e a implementación de estratexias tendentes a garantir o benestar das minorías privilexiadas en detrimento das condicións de vida (de supervivencia?) doutros grupos sociais. Ou sexa, política.

c) A vida das persoas non é o ben máis importante a protexer, por moito que o diga a Onu ou, noutro sentido, as campañas provida da igrexa Católica. Os seres humanos teñen, en moitos contextos, a condición de recursos (recursos humanos) utilizables, utilizados e mesmo prescindibles (suprimibles?), en beneficio do goce ou se cadra extragoce daqueles outros (poucos) que ao mellor xa están por riba da categoría humana (superhomes?), mais alá do ben e do mal. Ou sexa, política.

A partir destes presupostos resultan coherentes e entendibles os datos que se mencionan na primeira parte desta exposición (aínda que arrepiante, nada novo).

Publicado no Progreso o 18-6-2016