Bioética / Ética económica

Xosé Ramón Cando Vázquez

A semana anterior coñecemos dúas novas que, sen ter que ver coa formación de goberno nin coa serpe futbolística estival, merecen ser tidas en consideración. Por unha banda, parece ser que os mozos e as mozas que gozan de emprego reciben retribucións inferiores ás de fai dez anos e pola outra, que os  prezos das vivendas de aluguer se incrementaron, notablemente, no último ano. Polos mesmos días manifestou a ministra de Economía que a situación económica é óptima na liña dunha evolución positiva á que temos a fortuna de asistir. Despois disto, mesmo poderiamos poñernos metafísicos e reflexionar sobre da “esencia do real” pero, probablemente, non sería do interese de lectores e lectoras así que non o faremos.

Os documentos atopados e a ficción ao respecto fixéronnos partícipes, fai unhas cantas décadas, do coñecemento das investigacións médicas que tiveron lugar nos campos de concentración habilitados polo goberno de Alemaña no período no que o NSDAP, despois de gañar as eleccións, monopolizou o poder ata o fin da II Guerra Mundial. En ditas investigacións utilizáronse  presos e  presas dos campos como animais de laboratorio sen ter en consideración o dano físico e psicolóxico causado. Neste contexto, hai que salientar os obxectivos racistas do doutor Mengele  dirixidos  á creación dunha fantástica raza aria e aos que, parece ser, non era allea a idea de acadar o manexo da tecnoloxía xenética da clonación. Ben sabido é que ditos proxectos non tiveron éxito e que os avances foron escasos, particularmente se se comparan cos recursos empregados e a total ausencia de límites morais na que se desenvolveron.

Independientemente do seu fracaso no eido xenético, as mencionadas investigacións tiveron unha importante repercusión positiva en canto que estimularon a reflexión moral sobre o uso de tecnoloxías biolóxico/médicas e a súa relación coa dignidade humana. A aparición da Bioética supuxo un esforzo considerable para establecer sinais que permitan orientar a práctica médica nun contexto selvático no que a única guía era a catadura moral das persoas exercentes. A creación de instancias de reflexión e foros de diálogo, no marco bioético, deu lugar a importantes consensos como o xerado arredor do Informe Belmont (1978) nas últimas décadas do XX e que estaría na orixe, por exemplo, do “consentimento informado” da persoa que se somete a un tratamento médico. Igualmente, ditos consensos  permitiron a implantación de comités de ética en institucións sanitarias ou a lexislación que prohibe a clonación humana, por mencionar só algúns acordos relevantes.

Parece que a reflexión bioética que goza de respaldo académico pero tamén institucional (en certa medida) veu ocupar un espazo que o desenvolvemento da humanidade precisaba en canto que permite regular un dos aspectos percibidos como mais sensibles dos que compoñen a nosa existencia e que se considera non debe quedar, exclusivamente, en mans dos seus actores. Por que non  sucede algo semellante no ámbito económico? Por que a reflexión sobre os compoñentes éticos da libre economía de mercado non debe ser obxecto de análise compartida e expresada nos foros correspondentes? Por que non se poden acadar consensos sobre aspectos da economía dos que depende a saúde e a dignidade humanas? Por que a escasa lexislación que existe neste sentido debe ser modificada en detrimento dos mencionados valores de saúde e dignidade (artigo 135 da Constitución)? Sería posible a creación de comités de ética nas institucións económicas a semellanza dos existentes nos hospitais?

Estes interrogantes non deixarán de ser considerados “naïf” por algunhas das persoas que teñan a ben lelos, sen embargo a súa consistencia, obxectivamente, transcende a súa aparente inxenuidade para inserirse de cheo no cerne da nosa vida (toda vida humana é sempre economía). A maior parte de nos aceptamos o mito da “man invisible que dirixe a chamada libre economía de mercado con resultados satisfactorios para todos os actores que non sexan vagos ou estúpidos”, ou sexa, así como nos preocupamos de establecer límites para as persoas que se ocupan da nosa saúde, non se nos ocorre facer o mesmo coas persoas e institucións que teñen nas súas mans o noso destino individual (atopar un espazo cuberto e habitable que poida pagar) ou colectivo (a superación da “capacidade de carga” do planeta) na medida na que ambos poidan diferenciarse.

Os nosos devanceiros pregaban a Deus para que os librase da fame, de doenzas e de catástrofes naturais pero tamén lle pregaban para que os librase das guerras, no entendemento de que estas teñen a mesma orixe, allea aos mortais, que aquelas. Nos podemos continuar a tradición, idolatrar o sistema económico que temos e aceptar as súas eivas como produto da fatalidade ou ver que podemos facer para domesticalo, rescatándoo do territorio imponderable do mito.

Publicado no Progreso o 27-7-2019