M. A. Martínez
Na obra Eloxio da infelicidade o
filósofo Emilio Lledó, recente premio Princesa de Asturias de Comunicación e
Humanidades, recórdanos que o pensamento nace no murmurio interior da nosa
intimidade, no diálogo incesante con nós mesmos coa condición de que sexamos
capaces de airear, renovar, enriquecer o discurso do noso pobre e angustiado eu
co inacabado diálogo cos outros, os amigos, os libros. Na intimidade da
lectura, por exemplo, prodúcese unha alquimia fabulosa, un dos prodixios máis
estraños da memoria e a vida: a iluminación teórica grazas ao simple acto de
percorrer coa vista o espazo material dunhas letras. Precisamente a alienación
ideolóxica "pode consistir nesa asfixia que provoca o zumbar desalentado
do propio e alleado interese, das particulares obsesións, dos dogmatismos de
palabras baleiras aos que, como esposados cans de Pavlov, respóndese automática
e maquinalmente", escrebe Lledó.
A amizade, esa forma intensa de encontro cos outros, é, ao mesmo tempo, a
forma máis enriquecedora de encontrarnos con nós mesmos, coa nosa esquiva
intimidade. Roland Barthes, de quen este ano celebramos o centenario do seu
nacemento, pescudou nos regueiros subterráneos da voluptuosidade de pensar no
outro, de imaxinalo no entusiasmo que busca a certeza dos signos que o atrapan
e comprenden. No seu libro Fragmentos dun
discurso amoroso, a viaxe pola intimidade cobra a forma do encontro
reflexivo co suxeito amado, a linguaxe que ama e o recoñecemento da exuberancia
dos signos amorosos. Unha intimidade saudable que resulta ser unha conversa
ininterrompida non só co suxeito amado, senón cos libros lidos, relidos. Unha
conversa que devecemos non interromper porque, quizais, é signo dun amor que
está chegando e non deixa de chegar, sen facerse xamais presenza absoluta,
mortal. Amigo, amiga, o suxeito amado pode ser un encrucillado no que os signos
se entrecruzan, os códigos se confunden e os sentidos se enguedellan como unha
cabeleira que estremece o seu ser.
Ramón Piñeiro, de quen tamén celebramos o centenario do seu nacemento,
subliñou na Filosofía da saudade a
importancia deste reino da intimidade como primeiro motor da actividade
comunicativa das persoas, cerna da súa humanidade. Desde a intimidade, no
abismo da saudade cósmica, xorde a aperta ao outro, a consideración de ser
fraterno. A realidade humana da empatía e o amor brinca, como un neno inocente,
desde a intimidade que é liberdade á comuñón cos demais, en forma de lírica e,
tamén, política. A cidade soñada é capaz de acoller as señardades do común e no
común, as soidades solidarias e as saudades compartidas. Utopías na terra e
arelas de xustiza.
Mais pode suceder que estes encontros coa propia intimidade sexan
fragmentarios e difusos. Existe o risco de perderse nos labirintos do
imaxinario, que forzan a permanecer no propio ser e sintetizar todos os
momentos da vida desde a empobrecida perspectiva dun eu enleado en si mesmo. O
perigo de alienar o espazo da intimidade é real. E pode haber, polo menos, dúas
causas que o provoquen.
A primeira é a perda do desexo lector. A paciencia, a tenacidade, o gusto
polo trazo e a finta, as complicidades coas palabras e os seus significados
máis aquilatados e deliciosos, as calidades da intelixencia que xorden no
esforzo lector, que cultivan e aseguran a memoria persoal, a capacidade de
recoñecérmonos uns a outros nas páxinas dos filósofos e filósofas, escritores e
poetas, poden desaparecer. As miradas dirixidas a un mesmo, nutridas da memoria
lectora, son relampos da nosa historia persoal. Esforzos por revirar o punto de
vista desde o que quixeramos entregarnos á amizade de seu e de nós. Latexos
fragmentados da deriva polo tempo. Baleirar o acto lector, allear a intimidade
por imperativos utilitarios e agresivos, fai imposible a cultura moral, é
dicir, a visión dun mundo amigo, cálido, acolledor.
En segundo lugar, a intimidade sufre coa redución da linguaxe. O nome
convértese no esmoleiro das afeccións. O verbo xubílase da acción. O goce da
idea descomponse en mil imaxes dixitais. A intimidade é o inferno do silencio
habitado por avatares virtuais e a mordida feroz da sucesión infinita de imaxes
terribles e banais. Nesta confusión da intimidade coa anemia mental, faísca un
suxeito novo: quen substitúe o seu mundo íntimo por un receptáculo alucinado e
transparente, impermeable á dor e ledicia alleas. Un vacúolo delirante que
claudica do corpo amigo, se esgota no tempo e se embrolla nun fóra. Nada sabe
de si e nada quere saber. Non é unha intimidade ferida pola vida, o amor ou a
morte. É un furor por non dicir nada e non dicirse nada. Só por desprazarse,
incharse e reiterarse.
Mais segue a haber lugares de encontro e recollemento, meditación pausada.
Un azar, unha casualidade afortunada fai que dous filósofos da intimidade
coincidan nun espazo literario singular: os premios de ensaio. É no último
libro de Luís G. Soto Barthes filósofo,
galardoado co premio Ramón Piñeiro de ensaio este mesmo ano. Esta sinxela e
curiosa coincidencia no tempo (centenarios de ambos os dous pensadores) e lugar
(a filosofía) debe facernos pensar. É como se Piñeiro invitara a Barthes a
facer xuntos unha escena de amigos, unha danza que lanza signos de aviso á
intimidade nosa, en perigo, en transo de irse fundindo cunha exterioridade na
que murchan as nosas selvas escuras, ventureiras e, tamén, coloristas. Un fóra
desértico no que se impón a traxedia do monótono e rutineiro rotar abrasador do
disco solar. Ou, quizais, non.
Publicado no Progreso o 13-6-2015
No hay comentarios:
Publicar un comentario