Filosofía/psiquiatría para corruptos

Xosé Ramón Cando Vázquez

 

A semana anterior escoitei falar pola radio ao admirado Emilio Lledó quen, interpelado pola  xornalista-locutora encol da sentenza do caso Gurtel, formulou, con desacougo, a seguinte interrogante: que teñen na cabeza estes personaxes e como chegou a estar aí? Tentaremos, modestamente, botar algo de luz sobre isto dende a perspectiva filosófica sen esquecer, así mesmo, a vertente  psicolóxica.

Podemos afirmar que Zaplana, Correa ou Bárcenas son persoas ignorantes?  Dende o punto de vista  común  semella, cando menos,  arriscado tal aserto. Non obstante, Platón, igual ca Sócrates, estarían en desacordo con nós e tentarían convencernos de que ningún home (ser humano) fai o mal  dende o coñecemento da súa maldade. Defendía Platón que o coñecemento do Ben (así, con maiúsculas) ten carácter engaiolador, irrenunciable, ou sexa que coñecido o Ben, a ninguén lle apetecería facer ningunha cousa estraña ao ámbito da bondade. Pero tamén dicía Platón que o coñecemento do Ben e o cume mais alto que se pode acadar, a meta que debe marcarse todo home (ser humano) digno de selo, o estadio mais sublime do saber. De todos xeitos, Platón non debía ter moi clara a accesibilidade desa Idea porque, aínda que entendía que para os gobernantes debía ser unha ferramenta imprescindible, tamén deixou establecido, na República, que esa clase social debía carecer de calquera propiedade ou ben económico como xeito de evitar o que hoxe en día parece inevitable, polo menos no que partillamos como España.

Podemos afirmar que os mencionados delincuentes son persoas, intelectualmente, menores de idade? Probablemente non, aínda que Kant insistiría no contrario xa que ser maior de idade implica ser libre e polo tanto entrar no territorio do universalismo moral. Esta categoría resulta inalcanzable  se non somos quen de practicar unha moral formal baseada no imperativo categórico, mediante o que a razón ordena á vontade facer o que está ben, independentemente das súas consecuencias (non é compatible coa dignidade humana agardar premios ou castigos como resultado das nosas accións).

Finalmente, podemos afirmar que os actos aludidos e reprobados polos tribunais de xustiza gardan relación con algún trastorno psicolóxico? Aparentemente non, a sentenza non fai alusión a ningún tipo de patoloxía incapacitante ou, no seu caso, alienante nas persoas condenadas. Non obstante, sería pouco prudente descartar, de maneira radical, a existencia de posibles afeccións das que tradicionalmente se entendían como vicios e agora se coñecen como adiccións. Así falamos de sexo-adicto, ludópata ou cleptómano, entre outras, mentres que tradicionalmente se dicía putañeiro,  xogador ou ladrón, sendo este cambio de denominación indicativo da desaparición da liberdade nas persoas referidas que pasan de ser responsables dos seus actos  a estaren determinadas pola súa patoloxía, no que semella un contexto de progresiva infantilización colectiva e de ausencia de asunción de responsabilidades. Seguindo coa tendencia de hoxe en día, enténdese por adicción: “Inclinación ou tendencia do ánimo moi difícil de evitar” de xeito que a acumulación compulsiva de riquezas encaixaría perfectamente nesta categoría e as persoas que a realizan deberían ser consideradas adictas. A sociedade tende a combater as adiccións considerando os efectos negativos que das mesmas se derivan para a convivencia, para as relacións sociais ou para a saúde pública e con ese obxecto empréganse recursos publicitarios e coercitivos pero tamén se fai uso da medicina. No caso que nos ocupa, son de dominio público os nomes de Mariano Rubio, Luís Roldán, Mario Conde, Javier de la Rosa, Eduardo Zaplana, Francisco Correa, Luís Bárcenas ou Iñaqui Urdangarín, todos eles condenados por actividades delitivas encamiñadas a acadar fortunas que, dados os seus cometidos profesionais, excederían a satisfacción das súas necesidades e tendo, polo menos algúns deles, nalgún momento, a consideración social de modelos de comportamento dignos de ser imitados. Polo que parece non foron obxecto de tratamento médico ao efecto!

Recuperando o enfoque que aquí se defende, de maneira semellante á reacción que tivo lugar nos sectores mais maduros da sociedade a raíz da modelización operada  nos anos 60 e 70 dende idealización da tríade “sexo, droga e rock” que tanto dano ten producido pola proliferación de condutas irresponsables asociadas ao ascenso ao paraíso dacabalo desa trinidade, sería intelixente, dende a perspectiva do ben común, activar unha desmitificación equivalente en relación co perseguido acceso ao edén arrendando o cabalo da cobiza.

Publicado no Progreso o 16-6-2018