Primeiro como traxedia e despois como farsa

Juan Carlos F. Naveiro

 

"Podería disparar a xente na Quinta Avenida e non perdería votos", esta é unha máis das arroutadas de Donald Trump, o virtual candidato republicano á presidencia dos Estados Unidos. Menos mal que é pouco probable que esa oratoria desbocada o leve a ser o próximo presidente norteamericano, pero todo é posible. Desde logo sería un mal signo que despois do primeiro presidente negro, un Obama ao fin e ao cabo progresista, alguén tan declaradamente machista e xenófobo alcanzase tal cota de poder. Así que agarremos a ocasión e non deixemos que a realidade dun desenlace máis previsible a favor de Hillary Clinton frustre un artigo sobre Trump, que de todos modos vai ser un dos personaxes do ano.

Casi son o de menos o seu ultraconservadurismo social –para os demais, non para el, amigo confeso do porno– e o seu illacionismo internacional, que pode ser tan de ocasión como o que defendera George W. Bush cando chegou á presidencia en 2000, e aos poucos meses o 11-S o levou a comenzar a nova orde mundial nas montañas de Afganistán.

Hoxe sabemos que iso da nova orde mundial era un sarcasmo que Obama non vai a dar reparado, xa ten abondo con salvar a súa imaxe ante a historia. Cando a política non ofrece alternativas de discusión ao sistema de fluxo do capital chegamos ao dominio puro do espectáculo, no que o paso seguinte é a farsa; aí pode destacar xente como Trump, da nobre estirpe de Berlusconi pasado polo rancio matonismo americano, capaz de poñer un muro con México e despois pasarlle a factura. Xa o advertía Guy Debord en 1967, o espectáculo é un paso lóxico do sistema de producción do capital, a súa sustancia finalmente desnuda, e baleira, puro simulacro que produce "sociedades perfectas para ser gobernadas". Parece mentira que a Debord só se lle poida obxetar o seu optimismo.

"A historia repítese dúas veces, primeiro como traxedia e despois como farsa", dixo Marx comentando a Hegel en ‘El Dieciocho Brumario de Luis Bonaparte’, publicado polos obreiros alemáns en Nova York en 1852, unha disección do golpe de Estado do sobriño de Napoleón.

De primeiro a traxedia, que se incuba na heroica dos grandes acontecementos e as palabras solemnes. Nos inicios do neoliberalismo o actor-presidente Ronald Reagan emprendeu o combate final contra o comunismo a base de desregulación financeira (a chamada ‘reaganomics’) e desprazamento da liña de frente ao espazo exterior, coa "iniciativa de defensa estratéxica" coñecida como "guerra das galaxias". Como George W. Bush, que iniciou o século XXI coa cruzada contra o terror e por unha nova orde mundial, políticas megalómanas forxadas con paixóns demoledoras.

Así que despois ven a farsa. Con Trump chega outra vez a promesa do soño americano, "máis grande, mellor e máis forte que nunca", pero a música agora desentona, soa a ridículo remake, lumes de artificio dun ritual mediático que movería á risa se non cabalgase na onda populista que arrasa nas democracias castigadas pola crise; se non explotase os instintos racistas como remedio do descontento que se extende como mancha de aceite no mar revolto da precariedade.

Combinada cos fluxos migratorios e as perspectivas da perda de estatus na competencia global, o famoso declive americano, a farsa de Trump é todo un perigo: aínda que perda quedará a semente, e seguirán a ter éxito, como xa ocorre na Europa máis acomodada, as reaccións á defensiva que enxalcen un novo tirano. Xa o dicía Platón acerca do destino autoritario da democracia. Entón haberá alguén disposto a recoller os froitos e serán os Viktor Orbán ou as Marine Le Pen os que provoquen unha risa moi negra.

Publicado no Progreso o 21-5-2016