Volver pensarnos

M. A. Martínez

O pazo da Deputación de Lugo acolleu, con éxito de público, a primeira edición de “Lugh Augusti. Foro galego de Filosofía, Educación e Política” co título “Volver a pensar a democracia”, organizado pola Asociación Doxa de Filosofía. Non é fácil que un foro ideas calle nunha cidadanía que busca solucións inmediatas a situacións dolorosas, con frecuencia inhumanas. Tampouco que o faga nun país no que o exercicio público do pensamento xera suspicacias. Malia estes obstáculos, as análises dos poñentes, e os animados coloquios, evidenciaron a preocupación por elaborar un marco de ideas coas que afrontar a novidade da actual crise.

Filósofos, politólogos e xornalistas coincidiron na urxencia de que os cidadáns collan a rendas dos seus destinos. Non é suficiente con votar e consentir, aplaudir ou criticar, as decisións dos representantes políticos. Hai que entrar no espazo público, arriscarse a vivir unha vida no común en calquera das súas formas. Mais, como? Con que finalidade? A que prezo? Con que garantías? Os poñentes concordaron en que salvagardar a “cives” democrática, maridaxe de soberanía popular e imperio da lei, nin é gratis nin é para hoxe. Ten un prezo (en tempo, sacrificios persoais) e unha proxección de futuro nun espazo público en transo de nacer: o ciberespazo.

No foro analizouse a tripla crise: económica, política, moral. Non ten unha solución rápida porque non é doada de pensar. Superpóñense os planos, hai cortes transversais.

A crise económica, froito da circulación planetaria desregulamentada de capitais, da globalización dos procesos de produción, e do modelo de consumo, pode afrontarse esixindo a visibilización do capital. Quen intervén no espazo público dos intercambios económicos, condicionando a vida de millóns de persoas, debe identificarse. “Os mercados” non poden ser suxeitos “líquidos” e “enmascarados”, “irresponsables” e “anónimos”. Se as persoas físicas e xurídicas son suxeitos con dereitos e obrigas, “os mercados” deben asumir tamén estas regras de xogo.

A crise política ten varios aspectos: despolitización da cidadanía, quebra das institucións, desaparición do pluralismo. Xorden novos suxeitos: multitudes cidadás, redes de axuda comunitaria, movementos sociais, activismo político na Internet. Como axudarán a erguer a nova democracia? Talvez, a “democracia dixital” é unha vía: non só participar na construción colectiva da comunicación e dos saberes, tamén na toma de decisións a través da rede. Tecnoloxicamente é posible.

A crise moral finca nunha cidadanía sen ferramentas intelectuais para analizar e comprender a súa propia realidade. Por exemplo, a penetración da linguaxe económica no ámbito da moral é evidente: competencia, eficiencia, produtividade. As persoas son “recursos humanos”. Abandónase a linguaxe da xustiza pola linguaxe da eficacia. A reinvención da moral colectiva, cívica e democrática, debe basearse no “apoderamento” da xente. “Apoderarse” é autocapacitarse, ou capacitar a outros, para facer algo. Aquí o papel da educación cívica, da ética, é insubstituíble.

           En fin, “Volver a pensar a democracia” foi unha experiencia filosófica colectiva, grata e feliz, na que os participantes visibilizáronse como cidadáns críticos, construíronse como suxeito cívico, apoderáronse da súas propias capacidades para analizar, disentir, argumentar, chegar a acordos. Xa que logo, a filosofía é útil para comprender o noso tempo, e volver pensarnos.

Publicado no Progreso o 17-11-2012