A deusa Fortuna

María Isabel Sánchez Corral

Estes días tras os últimos acontecementos veume á memoria o libro de Martha Nussbaum ‘A fraxilidade do ben’. A filósofa americana analiza a relación entre a fortuna e a ética, ao longo da traxedia e a filosofía na Grecia Clásica.

Como fío condutor da obra materialízase o contraste entre a busca da vida boa e xusta a través da razón, e o intento de evitar os avatares da deusa Fortuna.

A idiosincrasia do pobo grego exprésase nesa busca ideal da virtude e maniféstase na vida pública, onde os cidadáns intentan articular a razón na súa vertente tanto teórica coma práctica.

Nesa busca da felicidade polo camiño autosuficiente da razón, evitaban os gregos xogar á pelota coa deusa Fortuna (Tyché) nos xardíns de Zeus. É ela a que representa o azar, o inesperado, a fatalidade que aparta o home do control da súa propia vida véndose abocado ao seu destino.

O gusto dos gregos pola traxedia, cuxo triunfo coincide co esplendor da polis grega, non estaría tanto nunha tendencia natural ao drama senón máis ben nunha forma de expoñer os medos e a «fraxilidade» do ser humano. Pois é na traxedia onde parece haber un destino inxusto, un capricho dun deus, o azar da fortuna que mostra ao ser humano como un ser fráxil.

Pero se como nos formula a autora, a fraxilidade non radica no que a fortuna pon diante dos personaxes tráxicos senón en como estes actúan ante ela, na resposta que dan; entón, o feito tráxico non está no encontro senón na resposta que se dá e a responsabilidade que se deriva de tal resposta. Aquí debería entrar a deusa razón cun importante papel.

Esta última parte, sobre a resposta e a responsabilidade ante os acontecementos fíxose clara na miña mente ante a traxedia do ébola. Traxedia dunha auxiliar de enfermaría que se enfrontou de forma voluntaria á deusa Fortuna facendo e crendo no seu traballo (e que segue loitando pola vida no momento que escribo esto). Traxedia dos que coa súa resposta desencadan os acontecementos de forma irresponsable, con intereses ocultos e onde media todo menos a razón. Aqueles que se apresuran a dar explicacións vagas culpabilizando a verdadeira heroína desta historia.

Neste teatro aínda os hai peor parados, se iso é posible cando falamos de enfrontarse á morte. Para eles non hai vida boa e xusta. A razón non opera na súa terra. Nós deseñamos o seu destino e non poden deixar de xogar coa pelota do infortunio que lles lanzamos unha e outra vez. No continente africano non só morren miles de persoas polo ébola, senón que tamén se produce ese destino pola tuberculose, a malaria, a cólera, a sida e moitas outras enfermidades. Sendo espoliados dos seus recursos naturais e inducidos a innumerables guerras ao longo de moitas décadas. Eles non poden actuar, non poden dar a súa propia resposta, quitámoslles a capacidade de decidir sobre a súa propia vida.

Nós, os ‘herdeiros’ e ‘herdeiras’ da cultura grega estamos a esquecer os ideais da excelencia e a vida boa ou quizais haxa certo interese nese esquecemento. Esquecemento do pensamento, da memoria, da razón..., esquecemento da filosofía.

Publicado no Progreso o 18-10-2014