O futuro era isto?

Juan Carlos Fernández Naveiro

O 2016 despídese anunciando unha nova era no sistema-mundo, na que entraremos simbolicamente cando o próximo 20 de xaneiro Donald Trump se convirta no 45º presidente dos Estados Unidos de América. Usando un dos vocablos do momento podería ser a era da posverdade, se admitimos que a opinión común non é produto dun coñecemento obxectivo dos feitos senón de procedementos de manipulación emocional que agravan, en troques de disolver, os nosos prexuízos; procedementos que polo demais acreditan unha longa tradición, ahora convertidos en tendencia. Antes de calquera previsión, sempre arriscada, é máis importante atinar na práctica dos balances.

Hai oito anos valorábamos como desastrosa a era Bush, porque nos legaba unha guerra de mal pronóstico en Iraq aderezada coa retórica revulsiva da nova orde mundial, e tamén a peor crise económica desde a que dera orixe á II Guerra Mundial. Pero chegaba Obama, que espertou unha enorme expectativa, enxalzado como líder multicultural e poscolonial, pero esa expectativa tiña por forza que chocar coa realidade e só en parte será valorada polas políticas desenvolvidas.

A política económica expansiva que se distanciou dos axustes europeos, a política exterior menos imperial e máis multilateral, ou a propia reforma sanitaria, serán escurecidas polas decepcións (aí temos aínda Guantánamo), pero quedará a solemnidade moral que destilaron algúns dos seus discursos, desde a campaña do ‘Yes we can’ en 2008 ata as despedidas na Onu en setembro ou a xira final de novembro, e para a historia quedarán especialmente a presencia na universidade do Cairo en 2009 e a alocución na Porta de Brandenburgo de Berlín en 2013, ocasións nas que se proclamaron os grandes principios das democracias modernas.

Pero todo iso vai ser só un paréntese e o seu legado moi fráxil. Hai datos que falan dun cambio de rumbo da globalización, tendencias que apuntan no centro do sistema-mundo a un menor crecemento das relacións comerciais e as transaccións financeiras, o que unido a un maior control dos fluxos migratorios sostén un novo proteccionismo. Son movementos soterrados que conviven cos procesos de signo oposto que predominan nas diversas periferias. Hasta que punto poderán sustraerse as políticas económicas centrais aos procesos previos de interdependencia e ás aspiracións dos mercados emerxentes? Iso é unha incógnita que depende en boa parte do que vaia facer a nova administración Trump.

En canto á retórica que acompañará á acción política aí parece que xa está decantado o ton: oposición ás minorías de todo tipo (antiinmigración, antifeminismo, antigais, antimusulmáns), fundamentalismo cristiano, supremacismo branco, racismo, negacionismo climático, explotación do malestar social e consideración de que a democracia e a tolerancia debilitan as sociedades. Todo isto que agora se agrupa baixo a denominación de dereita alternativa (‘altright’), e que sempre foi a extrema dereita, non sería a primeira vez que se enquista na administración norteamericana e se convirte na estratexia preferente do capital.

Publicado no Progreso o 31-12-2016