Cara onde

Juan Carlos Fernández Naveiro

“A vida castiga a quen chega tarde”, espetoulle Mijail Gorbachov ao xerarca da República Democrática Alemá Erik Honecker o 18 de outubro de 1989, e en menos dun mes xa o vento da hostoria o tiña levado por diante (o propio Gorbachov veríase tamén fóra de escena un par de anos máis tarde).

Recordo eses feitos transcendentais na historia europea recente ao ler “A torre”, de Uwe Tellkamp, un retrato demoledor dos habitantes da Turmstrasse, un barrio residencial de Dresde nos anos 80, nos estertores da RDA. A novela leva este subtítulo: “Sobre un país desaparecido”, e ao ler as súas páxinas torrenciais, se salvamos as distancias entre o derrube dos rexímenes comunistas en Europa Oriental a finais dos anos 80 e o momento actual no que asistimos de novo a fondas transformacións da realidade europea, temos a extraña sensación de que tamén o noso mundo se está diluindo, e que igual que para os habitantes da Torre, “o presente é só unha pálida silueta dos grandes días de antes”. ¿Non será tamén o noso un país xa desaparecido?

Desde logo costa admitilo. Mais ¿que podemos agardar cando os oráculos do Banco Central Europeo prevén unha “necesaria caída da recadación por asalariado”? Chamémoslle previsión, recomendación ou profecía autocumprida, eu pregunto que clase de futuro agarda a uns países declarados culpables e por tanto merecedores de cumprir o seu castigo. ¿Será o castigo da vida a quen chega tarde? ¿Seremos tamén barridos polo vento da historia? ¿Ou todo formará parte dunha penitencia, ese “todo o necesario” que Mario Draghi dixo que estaba disposto a facer para salvar ao Euro? Tamén a RDA fora sustentada pola financiación soviética, e cando esta fallou descubriron que non tiñan unha economía produtiva propia. ¿Dónde están esas ideas para cambiar o noso modelo produtivo? ¿Dónde unha reforma fiscal nun sentido verdadeiramente progresivo? Un dos nosos problemas é que aquí tamén temos unha nomenklatura que nunca perdeu privilexios nin viu sometido o seu poder económico a unha redistribución pola vía fiscal comparable á dos países europeos aos que por uns anos tivemos a ilusión de emular.

Temos ademáis unha democracia feble, con crecentes problemas de lexitimidade da representación política, e estamos sometidos a unha “condicionalidade” que obriga a reaxustar un Estado de benestar xa de por sí precario, de construcción demasiado recente. E todo eso cóllenos no lado dos deudores, dos culpables. Cada vez máis periféricos e separados por unha fenda dos países acreedores. Grecia e tamén Portugal semellan un experimento do que nos pode ocurrir a nós. A integración europea vólvese unha empresa paradóxica: defendida sobre todo polos paladíns xermanos da austeridade.

As ideas hai que cultivalas, e nós queremos darlles un fermento propicio no medio da confusión reinante. A confusión destes “tempos líquidos” (Bauman), na que os referentes que funcionaban tradicionalmente con estabilidade nos patróns culturais, na contienda política e no corpo social todo fóronse diluindo. Mais non dubidemos de que mellor ou peor haberá futuro, agromarán novidades, e nós queremos estar aí (correndo o risco de que as nosas ideas se volvan tamén confusas). Así que (se a amabilidade do lector o permite en posteriores ocasións) seguiremos explorando o presente, as raíces do presente e as súas proxeccións, e compre tamén facer propostas de acción. É o noso punto de partida como Proxecto DOXA. Pensamos que é preciso aportar ideas para o momento histórico que nos toca vivir.

Pois a pesar da necrolóxica dun país que o paso dos días nos leva a facer, tamén constatamos que a metáfora da “fin da historia” (Fukuyama) é constantemente desmentida polos feitos. Non está escrito o triunfo universal do capitalismo, ao contrario, eu teño por certo que esa é unha idea caduca a pouco que un se sitúe nunha perspectiva ampla dos acontecementos. Como hai un cuarto de século pensaban os habitantes da Torre respecto do socialismo, nós tamén presumimos que algo ten que cambiar, pero “cara onde, señora Wrobel, cara onde, esa é a cuestión”.

Publicado no Progreso 6-10-2012