Tres interdicións

M. A. Martínez

            Como calquera outra sociedade, as sociedades posmodernas teñen os seus ritos, cerimonias e costumes, que se apoian en autorizacións e prohibicións colectivas. Formas de acción cuxos marcos son consentimentos tácitos e asentimentos explícitos. Entre estas prohibicións hai tres: prohibido envellecer, prohibido morrer, prohibido sufrir. Que fai que as sociedades avanzadas obturen a visión razoable, vivencia saudable e expresión normalizada da vellez, morte e sufrimento? Por que estas tres experiencias permanecen innomeables, ausentes da axenda política e do quefacer diario das institucións (sociais, políticas, administrativas)?

            Algunhas prohibicións son síntomas que exhiben e disimulan unha realidade que resulta incomprensible, insoportable e intraducible, para as persoas. Un tipo de realidade que o individuo posmoderno, expropiado de calquera madurez moral, competencia práctica e formación ética, só é capaz de abordar baixo o modo do espectáculo, do simulacro, dunha aparencia adornada. Isto é, como mentira. Por un lado, é exhibición dunha imaxe (televisiva, propagandística, dixital) que ensina a converter o mal en algo banal, alleo, sen substancia. A imaxe é unha icona que baleira o seu referente (de sentido), e o converte nun signo que circula (mercadoría). Por outro lado, é ocultación (mercé aos psicofármacos) do dano real que padecen as persoas. Afastamento (ao íntimo) e recondución (clínica) de calquera asomo de incomodidade, inadaptación, pena. A ocultación marca o limiar daquilo do que non se fala, ou se fala de máis, ou non se chega a entender, ou se entende dun modo limitado, recuberto con todo tipo de eufemismos e frases feitas.

A prohibición de envellecer, morrer e sufrir, é unha tripla negación, non unha simple represión. Está investida cos prestixios da tecnociencia e a biotecnoloxía, suplida co narcótico do perfeccionamento histérico do corpo, exaltada coa propaganda do poshumanismo, velada mercé ao seu recollemento en espazos pechados (institucionais, domésticos), espectacularizada en circuítos abertos (dixitais, televisivos), substituída co imaxinario da omnipotencia individual e a metafísica da xuventude. Esta tripla negación é a plataforma sobre a cal se constrúen vínculos sociais deshumanizados, intolerables a calquera miseria, dor, dependencia. O soño do individuo posmoderno autosuficiente, isto é, infantil.

A resposta social e individual ao triplo feito de envellecer, morrer, sufrir, baséase no desexo imaxinario de invulnerabilidade (como aspecto fundamental do éxito na vida adulta). Tamén no gozo simbólico da dominación ilimitada (sobre un mesmo, os demais, a natureza), como segundo trazo do triunfo persoal. É unha ficción cuxa función é impedir o recoñecemento de que, por exemplo, a fame, soidade, fatiga, aflición, ansiedade, malestar físico, medo, vergonza, doenza, son acontecementos fundamentais da vida cotiá de cada persoa. Que a debilidade, en todas as súas formas, afecta a todos en calquera momento e circunstancia. Que a fraqueza caracteriza a nosa constitución biolóxica, psicolóxica e social. Que a incapacidade de comunicar o íntimo con plenitude, e a inaptitude para replicar con coherencia, suficiencia e solvencia, ao desafío do día a día, traza os marcos do pensamento e da acción individual. Desposuír á sociedade da consideración de que ser humanos é ser vulnerables, necesitados de coidado, amparo, atencións, produce alienación, impotencia e frustración. Furtar ás persoas o recoñecemento social e institucional da face doente da realidade humana, é abandonalas no terreo dos voceiros do odio, rancor e resentimento.

Prohibir (censurar) ou desviar (manipular) a representación (abordaxe aberta e saudable) das experiencias dolorosas, converte as persoas en irresponsables dos seus actos. Impedir que poñan o nome certo ao seu desexo máis íntimo, invitalas a reconducilo a percepcións sociais e políticas enganosas, supón entregalas a unha dupla manipulación. A primeira consagra as persoas á exaltación nihilista do tráxico e da dominación (dicindo que é inevitable). A segunda proxéctaas na vertixe dunha acción transformadora delirante, imposible de atender, sen fin nin final emancipador, sen gozo (afirmando que é a máis directa). Dupla manipulación que orienta o desexo, de novo, ao infantilismo.

Un estado (social e de dereito) que exclúe, tapa, afasta, as experiencias da vellez, morte e sufrimento, retorce e rabena o sentido da vida real dos individuos. Un estado (social e de dereito) que non dá cumprida atención institucional a estas experiencias, non financia estruturas e redes públicas de coidado, arroxa aos seus cidadáns a repetir, no plano indicible do síntoma, unha dor suplementaria. Un estado (social e de dereito) que non promociona unha ética cívica do coidado, e se empeña en mirar para outro lado, é un estado digno de ser repensado no que atinxe a unha das súas finalidades: a redución do sufrimento dos seus cidadáns.

Publicado no Progreso o 18-8-2018