Unha idea de Marx

Xosé Ramón Cando Vázquez

O pasado 5 deste mes cumpriría Karl Marx, de seguir vivo, 201 anos, sen ter acadado aínda o status de pensador básico e polo tanto clásico da nosa cultura ou, empregando o seu léxico, da estrutura ideolóxica actual. Non se pode falar de que exista descoñecemento da figura como podería ser o caso de Schopenhauer, Kierkegaard ou Wittgenstein, filósofos que non acadaron a publicidade da que gozou e goza Marx, non obstante dita publicidade ten mais que ver coa propaganda, tanto favorable pola banda dos seus discípulos como desfavorable pola banda dos seus detractores ideolóxicos que, en xeral, teñen transmitido interpretacións interesadas e daquela pouco fieis ao seu pensamento filosófico.

A ortodoxia marxista transmite a idea dun pensador-profeta, un home providencialmente inspirado que arrincou das tripas da historia as leis que a rexen e que, adiviñando o futuro, estableceu a folla de ruta que o ha converter en presente. Non hai mais que lembrar as bandeiras vermellas nas que os rostros de Marx, Engels e Lenin (santísima trinidade atea) guían ás masas cara o paraíso. De xeito semellante, inda que oposto, a ideoloxía mercantil-capitalista fixo de Marx a representación do mal absoluto e construíu un personaxe co que asustar aos nenos pero tamén co que disuadir ao mundo do traballo dunha posible redención atea, aquí na terra. Lémbrese o legado de Felipe González canto á desaparición do termo “marxista” da definición do PSOE, que sería imitado por outros partidos autoproclamados socialistas, incluído o Labour Party británico.

HOWARD ZINN escribiu en 1.999 unha obra dramática “Marx no Soho”, monólogo no que o propio Marx relata a súa vida aproveitando un permiso dunha hora que lle conceden no alén e no que comenta, tamén, diversos feitos ocorridos dende o seu pasamento. Comeza afirmando que non é marxista, facendo así referencia á ortodoxia antes mencionada e completa esta afirmación mencionando a súa pública oposición á pena de morte, circunstancia que parece distancialo das interpretacións nas que, historicamente, serve como xustificación de reiteradas masacres. O mesmo título conten un xogo verbal no que Soho nomea o barrio de Nova Iork no que transcorre a representación e ao mesmo tempo ao barrio de Londres no que morou coa súa familia na derradeira etapa da súa vida.

O Marx de Zinn fala apaixonadamente da revolución da Comuna de París á que cualifica como exemplo do que el entende por ditadura do proletariado na que, contra a imaxe autoritaria e mesmo tétrica que se ten estendido como consecuencia da mencionadas interpretacións (presuntamente) ortodoxas desa fase socialista da revolución, el relata a alegría que se viviu en París nesas datas, a solidariedade coa que se producía a cidadanía  e a humanidade do movemento revolucionario que se expresou, por exemplo, na supresión da guillotina. Menciona igualmente a crueldade coa que actuou o exército ao servizo da burguesía francesa, referindo as ducias de miles de fusilamentos  que tiveron lugar no cemiterio Pere Lachaise para escarmento dos revolucionarios e como ameaza ante posibles mobilizacións semellantes no futuro.

Zinn humaniza a Marx que dedica a maior parte do tempo a falar da súa familia, das estreiteces económicas, mesmo da miseria, na que se desenvolvía a vida do filósofo. Fala das súas fillas vivas pero tamén do prematuro falecemento de varios dos seus fillos. Pronúnciase en termos eloxiosos para a súa dona, retrata a un Bakunin excesivo e a Engels, a súa axuda, e o escaso sentido práctico  que mostra dende a abundancia da súa privilexiada posición económica. En todo este percorrido non deixa de facer referencia á actualidade da alienación e da súa crítica da economía, para rematar, de xeito pouco marxista, ignorando as leis do materialismo histórico para manifestarse a prol do establecemento de condicións de vida que permitan a supervivencia do conxunto da humanidade.

Esta obra, ao alcance de calquera a través de internet, ten o humor como adubo permanente (mesmo humor cervantino), circunstancia que a dota como recurso didáctico pero tamén como ferramenta de aproximación a Marx para as persoas as que lles da preguiza empezar coa lectura dos seus textos e que queren saír do “dobre vínculo” (Watzlawick dixit) ao que se facía referencia (Marx profeta redentor vs. Marx anxo exterminador) sen renunciar a este símbolo cultural e, no seu caso, sen desperdiciar as ferramentas de achegamento á realidade que este filósofo nos propón e ás que, probablemente, irán accedendo. Lémbrese, a este respecto, que non parece que teñamos producido moitos aveños útiles para algunhas tarefas que semellan urxentes na nosa vida como a análise da sociedade capitalista, dende que Marx nos deixou.

Publicado no Progreso o 18-5-2019